Wat kan Stellenbosch se berge en riviere ons oor KI en beleid leer? Met die uitdaging om kunsmatige intelligensie (KI) en die potensiaal daarvan om beleidmaking te transformeer, te verduidelik, het die Universiteit Stellenbosch (US) se Beleidsinnovasielaboratorium hom na die natuur gewend om die abstrakte herkenbaarder te maak.

※By die Beleidsinnovasielaboratorium aan die Universiteit Stellenbosch se Skool vir Datawetenskap en Rekenaardenke, bestee ons baie tyd daaraan om te dink oor hoe KI beleidmaking op 'n verantwoordelike manier kan transformeer om mense se lewens te verbeter. Maar hoe verduidelik jy dit aan mense op 'n manier wat eg voel?" s那 prof. Willem Fourie, hoof van die Beleidsinnovasielaboratorium. Die span het hulle tot die videograaf en ywerige bergklimmer Philip du Plessis gewend om hierdie impak te visualiseer.

※Ons het vir Philip 'n gedugte kreatiewe uitdaging gestel: om Stellenbosch se pragtige natuurlike omgewing 每 die berge, riviere en inheemse fynbos 每 te gebruik om te wys hoe konkreet die impak van KI op die w那reld waarin ons leef en op mense se lewens is." Voordat hy met sy kamera veld toe is, het Du Plessis ure se gesprekke met die span opgeneem en hulle perspektiewe gekry oor hoe KI beleidmaking in Suid-Afrika kan verbeter.

Hy het daarna die berge ingevaar om die visuele elemente vas te vang wat daardie perspektiewe lewe moes gee. Dit het gehelp dat Philip 'n avonturier is wat die berge goed ken, skerts Fourie. Meesleurende beeldmateriaal van riviere, berghange en fynbos het die visuele metafore vir KI-stelsels geword: patrone, vloeie en ekosisteme wat aanpas en reageer op hulle omgewing. ※Die resultaat is 'n video wat verder as KI-clich谷s gaan om 'n plaaslike verduideliking te bied van hoe KI beleidmaking kan verbeter 每 hier in Suid-Afrika, en miskien ook ver buite ons grense," s那 Fourie.

?

Meer as die clich谷s

Die eindproduk vermy die afgesaagde beelde van robotte, datastrome en stroombane wat dikwels met KI geassosieer word. In plaas daarvan bied dit 'n plaaslike en natuur-ge?nspireerde verduideliking wat in Stellenbosch geanker is, maar met bre? relevansie.

Deur die natuur as 'n metafoor te gebruik, maak die video dit makliker om KI nie net as 'n abstrakte algoritme te sien nie, maar as iets wat, soos 'n rivierstelsel of 'n fynbos-ekosisteem, werklike impak en interkonneksies het, s那 Fourie. Dit illustreer ook die Beleidsinnovasielaboratorium se multidissiplin那re benadering om verskeie dissiplines 每 van datawetenskap en -bestuur tot storievertelling en die kunste 每 te kombineer om maatskaplike uitdagings die hoof te bied.

• Hierdie kennisproduk is moontlik gemaak deur die ondersteuning van die Deutsche Gesellschaft f邦r Internationale Zusammenarbeit (GIZ).
  
  

Page Image:

?Die Universiteit Stellenbosch (US) het die afgelope twee dekades bestendig gevorder om 'n omgewing te skep waar studente met gestremdhede ingesluit en ondersteun voel. Die Universiteit se Eenheid vir Gestremdhede (EG), wat in 2007 gestig is, staan sentraal in hierdie reis.

"Toe die EG geopen het, het minder as 100 studente 'n gestremdheid op hulle aansoeke aangedui. Teen 2025 het daardie getal aansienlik toegeneem, wat verhoogde bewustheid 谷n verminderde stigma rondom openbaarmaking weerspie?l," s那 dr Marcia Lyner-Cleophas, hoof van die EG. "Vandag ontvang sowat 1 000 studente oor alle studiejare heen elke jaar een of ander een of ander soort ondersteuning met betrekking tot hulle gestremdheid, met baie ander wat toegang tot berading, afrigting of ondersteunende tegnologie? kry."

Die Eenheid vir Gestremdhede is een van vier eenhede in die Sentrum vir Studentevoorligting en -ontwikkeling (SSVO) en maak deel uit van die Afdeling Studentesake. Voor sy totstandkoming in 2007 was daar geen toegewyde kantoor om ondersteuning aan studente met gestremdhede te fasiliteer nie. Daar was destyds 'n ad-hoc-komitee bestaande uit akademiese en professionele ondersteuningspersoneel wat studente met gestremdhede ondersteun het. Die feit dat daar nie 'n spesifieke plek was waar hulle om hulp kon aanklop nie terwyl hulle hul pad deur 'n groot en komplekse instelling moes vind, het baie studente onsigbaar of ge?soleer laat voel. Die EG het dit verander. "Dit het daardie veilige landingsplek vir studente met gestremdhede, of diegene wat nie besef het daar is iets fout is nie, geword. Net om 'n teenwoordigheid en iemand te h那 om namens hulle te praat wanneer dit nie vir hulle moontlik is om dit te doen nie, het 'n beduidende bydrae tot die lewens van studente met gestremdhede by die US gelewer."

Die skerpste toename in die vraag na ondersteuning die afgelope paar jaar was die aantal studente wat geestesgesondheid en neurologiese toestande bekend maak. Dit weerspie?l 'n groeiende bewustheid en aanvaarding van neurodiversiteit en geestesgesondheidsuitdagings binne ho?r onderwys, s那 Lyner-Cleophas. "Die stigma van die bekendmaking van 'n gestremdheid, veral 'n geestesgesondheidsuitdaging, het die afgelope paar jaar afgeneem namate bewustheid en aanvaarding toegeneem het."

Toenemende aantal studente maak 'n gestremdheid aan die US bekend

Syfers toon dat die aantal studente wat een of ander vorm van gestremdheid bekend maak van 356 in 2017 tot 559 in 2025 toegeneem het. Hierdie syfers weerspie?l egter slegs die studente wat hulle gestremdheid bekend gemaak het. Dit sluit nie diegene in wat aktief ondersteuning kry nie, hetsy van die EG of van die SSVO, en wat moontlik nie 'n gestremdheid bekend gemaak het nie. Lyner-Cleophas voeg by dat baie studente nie geestesgesondheidstoestande as 'n gestremdheid bekend maak nie. "Hoewel hierdie syfers 'n aanduiding gee van die gestremdhede wat by die US bekend gemaak word, verteenwoordig dit slegs 'n fraksie van die ondersteuning wat by die Universiteit gesoek word."

Verder as die etiket

Die US se benadering was nog altyd "studente eerste" en nie bloot "studente van die Eenheid vir Gestremdhede" nie. Die Universiteit se inklusiewe onderwysfilosofie poog om diversiteit te normaliseer eerder as om mense volgens etikette te verdeel.

"'n Etiket kan ons help om te verstaan hoe iemand funksioneer, maar sodra ons die persoon ken en verstaan, kan ons hulle regverdig behandel," verduidelik Lyner-Cleophas. Indien daar byvoorbeeld 'n rolstoelgebruiker in 'n klas is, moet dosente, wanneer hulle veldwerk beplan, fisiese toegang op dieselfde manier oorweeg as wat hulle vir die vervoerbehoeftes van enige student sou beplan. "Dit gaan daaroor om mense in al hulle diversiteit te vermenslik, op 'n manier wat insluit, eerder as uitsluit."

Vennootskappe en vordering

Danksy samewerking kan die US 'n toegewyde ruimte bied waarheen studente kan gaan wat ondersteuning nodig het, s那 Lyner-Cleophas. Fasiliteitsbestuur werk nou saam met die EG om fisieke toegangsuitdagings op kampus aan te spreek en verskeie fakulteite werk saam met die Eenheid om billike leergeleenthede te verseker. Daar is talle opleidingsgeleenthede waar studente en personeel gebaretaal kan leer en aan 'n geakkrediteerde Lei met Gestremdheid-kursus kan deelneem.

Die Siyakhula-program vir diversiteitskapasiteitsontwikkeling, wat in vennootskap met die Universiteit se Eenheid vir Gelykwaardigheid en Sentrum vir die Bevordering van Sosiale Impak en Transformasie.? ontwikkel en bygewerk is, rus personeel toe om billikheidstrategie?, insluiting en welstand te modelleer, te lei en te ondersteun. Die program reik deur middel van sy gereelde radioprogram op kampusradio MFM92.6 uit na 'n wyer gehoor. Die bekroonde program help om betekenisvolle dialoog te skep en perspektiewe te verander.

Verder speel die Assesseringskantoor, sowel as akademiese departemente en RGAs, 'n belangrike rol in die operasionalisering van assesseringstoegewings om te verseker dat studente volgens die EG se aanbevelings geakkommodeer word. Toegewings gedurende toetse word deur die fakulteite bestuur, maar sommige se hulpbronne is min, wat probleme skep.

Samewerking met die Sentrum vir Studentelewe en -leer (SSLL) ten opsigte van opleidingsprogramme vir posisionele 那n nie-posisionele studenteleiers, van die SR tot mentoropleiding, skep dit waardevolle geleenthede om gesprekke oor inklusiewe praktyke buite die klaskamer te voer. Hierdie opleidings rus studente met praktiese hulpmiddels toe om toeganklikheid en inklusiwiteit vir studente met gestremdhede gedurende verwelkomingsprogramme, vergaderings en sosiale geleenthede te bevorder, wat uiteindelik tot 'n transformerende studente-ervaring bydra.

"Deur studente by geleentheidsbeplanning, werkswinkels en portuurondersteuning te betrek, omarm ons 'n samewerkende benadering tot gestremdheidsinsluiting wat die belangrikheid van die studentestem en geleefde ervarings beklemtoon," s那 Lyner-Cleophas.

Ruimte vir verbetering

Maar daar is nog ruimte vir verbetering. Hoewel die US beduidende vordering gemaak het, bly daar uitdagings, s那 Lyner-Cleophas. Die US het in 'n onlangse ontleding van eenhede vir gestremdheidsregte by Suid-Afrikaanse universiteite aan die hand van data van 'n opname deur die Ho?ronderwysvereniging vir Gestremdheidsdienste (HEDSA), het in die middel van die sektor ge?indig.

Die verslag wys daarop dat sommige universiteite meer as ander getransformeer het, en dat die toewysing van hulpbronne vir gestremdheidsinsluiting baie van een instelling tot die volgende verskil. "Die US doen baie met beperkte hulpbronne," s那 sy. "Maar beperkte hulpbronne plaas druk op fakulteite en ondersteuningsdepartemente wat gestremdheidsondersteuning probeer bied."

Soos in die ontleding opgemerk word, is die US een van 16 ho?ronderwysinstellings met 'n toegewyde eenheid vir gestremdhede. Deur gestremdheidsondersteuning by fakulteite en administratiewe strukture in te sluit, en deur daarna te streef om persepsies van etikette na menswaardigheid te verskuif, werk die Universiteit hard daaraan om te verseker dat insluiting meer as beleid is, s那 Lyner-Cleophas.

"Om verder as die etiket te gaan, beteken om diversiteit te normaliseer en 'n bemagtigende omgewing te skep waar elke student aan die US voel dat hulle behoort. Dit is egter alle departemente en fakulteite aan die US, nie net die Eenheid vir Gestremdhede nie, se werk. Baie meer hulpbronne is nodig in verhouding tot ons groeiende getalle om insluiting ten volle te verwesenlik."

US-innovasies wat seine van insluiting en ondersteuning aan mense met gestremdhede stuur, sluit in:

• Verbeterde toeganklikheid deur infrastruktuurverbeteringe, soos plaveisel buite die Neelsie, hysbakke, opritte en universeel-ontwerpte ruimtes in nuwer geboue.
• Werkswinkels en opleidingsessies wat ontwerp is om studenteleiers met gestremdheidsinklusiewe praktyke toe te rus.
• Bewusmakings- en kapasiteitsbou-inisiatiewe vir personeel en studente oor gestremdheidsinsluiting, soos Lei met Gestremdheid en Lei met Gestremdheid@werk
• Geleenthede wat verskillende gestremdhede vier en bewustheid help skep en wat die studente- en personeelstem deel, soos Loslitdag.
• Studentgedrewe inisiatiewe, insluitende verenigings soos die Universiteit Stellenbosch se Neurodiversiteitsvereniging (SUNDS) en die SR se Spesiale Behoeftes-portefeulje.
• Fakulteitsgebaseerde sessies om beskikbare ondersteuning en hulpbronne vir studente met gestremdhede te deel.
• Ondersteunende tegnologie?, soos Read & Write en JAWS-sagteware.

Luigia Nicholas, van die Sentrum vir Studentevoorligting en -ontwikkeling, deel haar ervaring 'n student met gestremdhede by die US. Sy het twee oorerflike toestande, Stargardt se siekte en Fuchs-uve?tis-sindroom, wat haar sig be?nvloed.

"Aan die begin van my studenteloopbaan by die Universiteit was daar baie beperkte bewustheid oor gestremdheid. Ek moes noodgedwonge dikwels vir myself in studenteruimtes veg om ondersteun te voel. Ek het oor die verloop van tyd gesien hoe die US ontwikkel het, nie net deur fisiese veranderinge soos om geboue toegankliker te maak nie, maar nog belangriker deur verskuiwende ingesteldhede jeens gestremdheid en 'n sterker kultuur van inklusiwiteit. Vandag hoef studente nie meer so hard te veg om ingesluit te voel nie, aangesien studenteleiers toenemend die inisiatief neem om verwelkomende en toeganklike ruimtes te skep.

"Toe ek my gidshond begin gebruik het, is ek gereeld voorgekeer, en my hond se aandag is dikwels afgelei. Nou is daar 'n baie beter begrip onder studente en personeel oor die belangrikheid daarvan om nie 'n gidshond se aandag af te lei nie."

"Hoewel dit 'n taak is wat voortduur, is dit bemoedigend om te sien dat hierdie klein maar betekenisvolle veranderinge in alledaagse gesprekke en beplanningspraktyke weerspie?l word."

Fotograaf: Stefan Els

Page Image:

Geen Afrikaanse weergawe van die artikel bestaan.

Page Image:

Prof Babette Rabie van die Skool vir Publieke Leierskap in die Fakulteit Ekonomiese en Bestuurswetenskappe aan die Universiteit Stellenbosch het op Dinsdag 2 September 2025 haar intreerede gelewer. Die titel van haar lesing was 'Bevordering van die praktyk van bewysgebruik in die openbare sektor'.

Rabie het met die Afdeling Korporatiewe Kommunikasie en Bemarking gesels oor die belangrikheid daarvan om bewyse te gebruik om besluitneming te versterk en tot meer doeltreffende en verantwoordbare bestuur in die openbare sektor by te dra.

Vertel ons meer oor jou navorsing en waaraom jy in hierdie spesifieke gebied begin belangstel het.

My navorsing fokus op die versterking van bewysingeligte beleid en praktyk in die openbare sektor, met 'n spesifieke fokus op die institusionalisering en verbetering van die gebruik van moniterings- en evalueringstelsels (M&E). Ek het die afgelope dekade ge?ntegreerde modelle vir bewysgebruik ontwikkel en maniere ondersoek om groter opname van bewyse deur besluitnemers aan te moedig. Hierdie navorsingsnis spruit uit 'n bre?r belangstelling in hoe beleide en programme ontwerp is om hulle beoogde uitkomste te bereik, en hoe M&E toegepas kan word om prestasie na te spoor, resultate te verduidelik en rigting aan voortdurende verbetering te gee.

Ek het vroeg in my loopbaan opgemerk dat baie beleide meer deur intu?sie en politieke voordeel as deur bewyse gevorm word. Te dikwels is die bewyse wat vir ingeligte besluitneming nodig is, 車f onbeskikbaar, irrelevant 車f eenvoudig ge?gnoreer. My werk poog om hierdie volgehoue gaping tussen die produsente en gebruikers van bewyse te oorbrug om besluitneming te versterk en tot meer doeltreffende en verantwoordbare bestuur by te dra.

Hoe sou jy die relevansie van jou werk beskryf?

Bewysgebruik is sentraal tot die verbetering van openbare besluitneming, veral in omgewings met beperkte hulpbronne waar die gevolge van swak besluite veral ernstig is. Die relevansie van my werk l那 daarin om beide kante van die bewysekostelsel aan te spreek: die verbetering van die gehalte, geloofwaardigheid en toeganklikheid van die bewyse wat geproduseer word, en die verbetering van die kapasiteit en bereidwilligheid van besluitnemers om daardie bewyse sinvol te gebruik. My navorsing help om bewyse meer prakties, tydig en bruikbaar te maak. Behalwe om tegniese stelsels te verbeter, spreek my werk ook tot die bou van 'n kultuur van leer in die openbare sektor waar bewyse nie as 'n bykomende vereiste of nakomingstaak gesien word nie, maar as 'n natuurlike deel van besluitneming. Op hierdie manier dra die versterking van bewysgebruik nie net tot beter beleidsuitkomste by nie, maar ook tot groter aanspreeklikheid, veerkragtigheid en vertroue in openbare instellings.

Op grond van jou navorsing, hoe kan monitering- en evalueringstelsels 每 en die gebruik van bewyse 每 in die openbare sektor verbeter word?

Volgens my ervaring is die mees kritieke suksesfaktor vir die versterking van bewysgebruik toegewyde leierskap wat aktief 'n bewysgedrewe benadering voorstaan. Hier moet "bewyse" nie eng verstaan word as akademiese of teoretiese kennis nie, maar bre?r as die reeks inligting wat nodig is om ingeligte besluite te neem. Dit sluit moniteringsdata, evaluasies, belanghebber-insigte en ander geloofwaardige bronne in.

'n Tweede suksesfaktor is die institusionalisering van bewysstelsels sodat bewysgebruik deel van organisasiekultuur eerder as 'n nakomingsoefening word. Derdens moet bewyse geredelik beskikbaar wees, duidelik verpak en aangepas wees vir die behoeftes van verskillende besluitnemers om die toepaslikheid en opname daarvan te maksimaliseer.

Om sterk monitering- en evalueringstelsels te bou, moet ons ook vennootskappe tussen die regering, die akademie, die burgerlike samelewing en die private sektor versterk om 'n meer veerkragtige bewysekostelsel te bevorder. Belegging in inligtingstegnologie is noodsaaklik om doeltreffende data-insameling, ontleding en sin-maak moontlik te maak, en om tydige toegang tot bewyse te verseker. Laastens kan die vasl那 van bewysgebruik in individuele posbeskrywings en prestasieverwagtinge dit deel van die alledaagse manier van werk maak, eerder as 'n bykomende taak.

Waarom word prestasiemonitering en -evaluering as noodsaaklik vir goeie bestuur beskou?

Monitering en evaluering (M&E) verskaf die kritieke inligting wat nodig is om te bepaal of beleide en programme hulle beoogde uitkomste bereik. Monitering van aktiwiteite en uitsette is belangrik vir aanspreeklikheid, maar evaluering gaan verder deur uitkomste en die beoogde asook onbedoelde gevolge van programme te ondersoek. Dit help ons om te leer. Openbare beleid gaan onvermydelik om komplekse en "slegte" probleme, waarvoor daar selde eenvoudige of volledige oplossings is. Vanuit die perspektief van verskillende belanghebbendes sal enige ingryping waarskynlik op die een of ander manier te kort skiet. Die waarde van M&E l那 daarin om ons te help om hierdie kompleksiteit te navigeer: bewyse, noukeurige beleidsontleding, tendensmonitering en waardesensitiewe evaluering stel ons in staat om sin te maak van wat gebeur. Uiteindelik is die doel van prestasiemonitering en -evaluering om leer te ondersteun 每 om te verseker dat ons nuwe en beter foute maak, en om die kompromie? inherent aan die besluite wat ons neem te verstaan.

Jou onlangse werk ondersoek hoe aanporring op bewysgebruik toegepas kan word. Hoe sien jy dat hierdie sagter benaderings bydra tot meer doeltreffende beleids- en programbesluite?"

Een van die lesse wat ek uit navorsing 谷n die praktyk geleer het, is dat nakomingsgedrewe benaderings tot bewysgebruik dikwels weerstand skep. Beleidmakers en openbare bestuurders ignoreer nie noodwendig bewyse omdat hulle nie waarde daaraan heg nie, maar omdat dit dikwels in komplekse formate aangebied word, nie met hul aansporings belyn is nie, of met politieke prioriteite meeding. Deur beginsels uit gedragsekonomie soos begrensde rasionaliteit, raamwerk of aansporings toe te pas, kan ons bewyse vereenvoudig, dit op meer toeganklike maniere verpak en klein aanporrings ontwerp wat dit makliker en lonender maak om te gebruik.

Jy het al as 'n navorser 谷n as 'n konsultant in openbaresektorevaluering en -bewysstelsels gewerk. Hoe het hierdie twee rolle mekaar be?nvloed?"

My akademiese werk en my konsultasiepraktyk het mekaar nog altyd ingelig. As navorser fokus ek op die ontwikkeling van modelle en raamwerke wat ons help om te verstaan hoe bewysstelsels op individuele, organisatoriese en sistemiese vlak funksioneer. As konsultant het ek die geleentheid gehad om hierdie insigte in werklike omgewings te toets en toe te pas, soos om die regering van die Seychelle te ondersteun in die ontwikkeling van 'n nasionale M&E-stelsel of om saam met Suid-Afrikaanse departemente aan institusionalisering van evalueringspraktyke te werk. Hierdie ervarings verryk my onderrig en navorsing deur dit in die praktyk te grond, terwyl my navorsing verseker dat die advies wat ek as konsultant verskaf, konseptueel gesond en deur bewyse ingelig is. Die twee rolle versterk in baie opsigte mekaar en dit hou my werk akademies nougeset en prakties relevant.

Hoe bring jy jou vrye tyd deur?

Ek hou daarvan om in die buitelug te wees wanneer ek kan. 'n Lang draf- of stapsessie in die son is my perfekte ontsnapping van die skerms wat altyd blyk om soveel van my aandag te verg. Musiek is nog 'n manier waarop ek ontspan 每 ek geniet alles van klassieke stukke tot harde rock en speel dikwels klavier om my gedagtes te verwerk en te ontspan. Ek is ook lief vir lees en reis, en put net soveel vreugde uit ander mense se avonture as uit my eie. Wanneer daar tyd is, sal ek in die tuin rondpeuter, maar my gunstelingmanier om vrye tyd deur te bring, is saam met familie en vriende: lag, terg en om bloot die oomblikke wat ons saam het, te koester.?

Page Image:

?Om bome te plant word dikwels as 'n eenvoudige oplossing vir klimaatsverandering beskou. Wanneer dit egter onoordeelkundig gedoen word, kan boomplanting in Afrika biodiverse en unieke grasvelde laat krimp, waterbeskikbaarheid verminder en ekonomiese volhoubaarheid ondermyn.

Nou is daar 'n ambisieuse inisiatief om hierdie probleem te? te werk 每 die Suider-Afrikaanse Bome vir Klimaataanpassing en Veerkragtigheid (SAT-CARe)-projek. Navorsers aan die Universiteit Stellenbosch (US) ontwikkel in samewerking met ander instellings 'n digitale gereedskapstel om inheemse bome slimmer te benut.

Die projek berus op bio-informatika, daar sal ope toegang tot die sagteware wees, en daar word beoog om uiteindelik die hele vasteland te dek.

Hierdie benadering word as noodsaaklik beskou om weg te beweeg van swak besluite om nie-inheemse spesies te plant 每 'n belangrike doelwit in Boomplantweek, wat van 1 tot 7 September 2025 in Suid-Afrika gevier word.

Die navorsers gebruik groot datastelle 每 oor klimaat, grond, die omgewing en die eienskappe van verskillende boomspesies. Die doel is om beleidmakers, landbouers en stedelike beplanners te help bepaal watter endemiese Afrika-boomspesies die beste geskik is vir toepassings soos herbebossing, stedelike vergroening, ekologiese herstel en ekonomiese doeleindes. 

Bebossing toenemend ? probleem

"Om bome te plant word dikwels voorgehou as 'n wonderkuur vir klimaatsverandering," s那 prof Guy Midgley, direkteur van die US se Skool vir Klimaatstudies.

※Maar as die verkeerde bome op die verkeerde plekke geplant word, kan dit biodiversiteit verminder, watersekerheid bedreig en mense daarvan weerhou om 'n bestaan te maak. Besluite hieroor moet op die wetenskap en plaaslike kennis berus."

※Hy waarsku dat Afrika 'n ※bebossingsprobleem" het  每 nie net weens die verspreiding van houtagtige plante na grasvelde namate koolsuurgasvlakke in die atmosfeer toeneem nie, maar ook omdat eksterne akteurs swak beplande boomplantskemas op die vasteland afdwing.

※Ons sien 'n groot tendens van vergroening regoor ons subkontinent," verduidelik Midgley. ※Grasvelde verstik aan struike, waterbronne word uitgeput, en mense se vermo? om 'n bestaan te maak, word bedreig. Dit is nie soseer 'n uitdaging in die noordelike halfrond nie 每 dit is 車ns uitdaging, en ons moet ons eie modelle ontwikkel."

Afrika-bome vir Afrika-landskappe

SAT-CARe dring aan op Afrika-oplossings. "Waarom plant ons uitheemse boomspesies in ons waardevolle opvanggebiede waar hulle te veel water gebruik, die samestelling van die grond verander, en selfs intense veldbrande aanvuur? Ons moet Afrika se inheemse hulpbronne benut," het Midgley ges那 op 'n vergadering van belanghebbendes by die Stellenbosch Instituut vir Gevorderde Studie.

Die projek se praktiese ambisie is om te identifiseer watter inheemse boomspesies in watter landskappe sal floreer 每 vandag, en namate die klimaat in die toekoms verander. Daar word onder meer na ikoniese Afrika-bome soos kremetart, maroela, mopanie en geelhout gekyk.

Deur omgewingsdata aan spesie-eienskappe te koppel, sal die sagteware landbouers bv. help om die beste boomspesies vir droogtetoleransie, vrugte en olie, of veevoer te kies. En stedelike beplanners sal dit kan gebruik om spesies te kies wat skaduwee en luggehalte verbeter sonder om skaars waterbronne uit te put.

Benewens Suid-Afrika, bring SAT-CARe navorsers en data uit Botswana, Mosambiek, Namibi?, Zambi? en Zimbabwe byeen, met bykomende insette uit Kenia. Die modelle word oor diverse ekosisteme getoets 每 van savannas tot bergwoude 每 met die doel om die projek mettertyd na die hele vasteland uit te brei.

Data-uitdaging

Vir die projek om nuttige antwoorde te kan lewer, moet data oor klimaat, grond, koolstofdioksied en veldbrande ge?ntegreer word met boomeienskappe en sosio-ekonomiese aanwysers.

※Dit is nie net 'n data-oefening vir wetenskaplikes nie," s那 prof Kanshu Rajaratnam, direkteur van die US se Skool vir Datawetenskap en Rekenaardenke.

※Ons bou modelle wat deur beleidmakers en gemeenskappe gebruik kan word. Ons doel is 'n digitale gereedskapstel wat so oop en bruikbaar as moontlik is."

Dr Jan Greyling, verbonde aan die US se Fakulteit AgriWetenskappe, verduidelik hoe dit sal werk: "Die idee is dat gebruikers gewoon 'n spesienaam sal intik, 'n klimaatscenario sal kies en dan verskyn 'n kaart wat wys waar 'n betrokke boomspesie waarskynlik sal floreer."

Afrika-veerkragtigheid

Vir Midgley is die projek veelseggend oor Afrika se rol in globale gesprekke oor klimaat.

※Afrika kry minder as 3% van internasionale befondsing vir navorsing oor klimaatsverandering, en daarvan gaan ongeveer die helfte na wetenskaplikes van elders. Ons vasteland is dus uiters kwesbaar omdat ons nie befonds word om die basiese navorsing te doen wat ons benodig nie.

SAT-CARe is egter deel van die Afrika-Europa-groep van Navorsingsuitnemendheid oor Natuurgebaseerde Oplossings vir Klimaatsverandering, wat deur die Alliansie van Navorsingsuniversiteite in Afrika (Arua) en die Gilde van Navorsingsintensiewe Universiteite in Europa byeengeroep word. Di谷 groep bestudeer natuurgebaseerde oplossings as 'n belowende manier om klimaatrisiko's te verminder, biodiversiteit te beskerm en mense in staat te stel om 'n bestaan te maak.

※SAT-CARe gaan nie net oor bome in Suider-Afrika nie. Dit gaan oor Afrika-navorsers wat die leiding neem met kennis wat plaaslik begrond is, maar w那reldwyd relevant is," s那 Midgley.

• Vrywaring: Hierdie projek word ondersteun deur die Lacuna-fonds en die Deutsche Gesellschaft f邦r Internationale Zusammenarbeit (GIZ). Die menings in hierdie verklaring uitgespreek word, weerspie?l nie noodwendig di谷 van die Fonds, sy bestuur, sy finansiers, of die Meridian-instituut nie. 
• Rig navrae aan die SAT-CARe-ko?rdineerder, me. Julia Harper: jrs@sun.ac.za
• ONDERSKRIF: 'n Kameeldoringboom aan die Botswana-kant van die Kgalagadi Oorgrenspark. FOTO: Heath Beckett

Page Image:

Dit gebeur nie aldag dag dat ? hoofspreker lostrek en sing nie. Dit is presies wat prof Timothy Eatman van die Rutgers-Universiteit in New Yersey by die oggendsessie van die Universiteit Stellenbosch (US) se onlangse Sosiale Impak-simposium gedoen het toe hy ※Lift Every Voice and Sing" begin sing het 每 die Swart Amerikaanse gesang wat ook as ? uitnodiging gedien het: verruim die Universiteit se verbeelding oor wat akademie kan wees, en wie dit dien.

Die byeenkoms is deur die US se Sentrum vir die Bevordering van Sosiale Impak en Transformasie (CASIT) aangebied en het akademici, professionele personeel en gemeenskapsvennote byeengebring, verenig deur ? gedeelde toewyding tot sosiale impak.

? Beroep om akademieskap opnuut te verbeel

Eatman, ? Afro-Amerikaanse vakkundige en eerste dekaan van die Honours Living-Learning Community aan die Rutgers-Universiteit, het die gesprek met ? diepgaande persoonlike en globale perspektief ingelui. Sy toespraak, ※Gemeenskapsbetrokke akademieskap in 21ste eeuse akademie: Pasop vir die kwynende verbeelding," is as ? uitdaging gestel. Hy het sy eie reis en die nalatenskap van sy voorouers betrag en ? beroep op die gehoor gedoen om weerstand te bied teen wat hy ※kwynende verbeelding" in ho?r onderwys noem.

Eatman het aan die hand van konsepte uit die Amerikaanse skrywer en teoloog wyle Walter Brueggemann se The Prophetic Imagination gewaarsku dat ※ons kultuur bevoeg is om byna enigiets te implementeer en byna niks te verbeel nie". Hy het aangevoer dat verbeelding dikwels weens die ontwrigtende potensiaal daarvan gevrees word en dat ho?r onderwys se dominante fokus op tradisionele kennisvorme bre?r definisies van kennisskepping beperk.

Hy het universiteite aangespoor om verby liefdadigheidsuitreiking te beweeg na mede-ontwerpte ※tweerigting"-vennootskappe wat aan gemeenskapsgedefinieerde aanwysers gemeet word en in bevorderingsbane erken word. Eatman het beloningstelsels bepleit wat gelyke waarde aan betrokkenheid, onderrig en navorsing heg, en vir monitering en evaluering wat gemeenskapstemme insluit eerder as om bloot uitsette te meet.

Die krag van die kunste en geesteswetenskappe om die verbeelding te voed is ook in die hoofrede gevier. Eatman het die digter, sosiale aktivis en roman- en rubriekskrywer Langston Hughes aangehaal, wat ? w那reld gevisualiseer het ※waar almal die oorvloed van die aarde sal deel en elke mens vry is", en hierdie visie gekoppel aan die kardinale rol van ho?r onderwys in die koestering van regverdige demokrasie?.

Eatman se blywende boodskap was ? beroep om moedig op te tree en ※albei hande te bevry" om betekenisvolle sosiale impakwerk te skep.

Fakulteite stel betrokkenheid in werking

As die hoofrede verbeeldings vlug gegee het, het die tweede sessie dit aarde toe gebring. Die Fakulteite Natuurwetenskappe, Opvoeding en Regte het gewys hoe betrokkenheid op die grondvlak lyk en wat steeds in die pad daarvan staan.

Prof Bill Tucker (Natuurwetenskappe) het ? energieke maar swak gefinansierde ekosisteem beskryf: onderriguitreik van geologie tot lewenswetenskappe; ? fisika-※sloertoer" na afgele? streke; en navorsingsgekoppelde inisiatiewe soos watergehalte-werkssessies en mede-ontwerpte tegnologie met gemarginaliseerde gemeenskappe. Hy het ook aangedring op erkenning in prestasiebeoordelings van akademici en professionele, administratiewe en steunpersoneel (PASS), waarin sosiale impak as ※deel van my werk" bestempel word, eerder as ? opsionele ekstra. Hy het sy aanbieding afgesluit met ? dwingende vraag: Is dit nie tyd dat die US ? Visedekaan vir Sosiale Impak aanstel nie?

Prof Melanie Moen (Opvoeding) het vertel hoe haar Fakulteit van ※geen komitee, geen plan" na ? funksionele sosiale impakstruktuur met ? visie, ? webteenwoordigheid en praktiese inisiatiewe gevorder het. ※Ons het gevorder van geen tot agt befondsingsaansoeke , waarvan ses deur Sosiale Impak gefinansier is," het sy verduidelik. Benewens ? sosiale impakweek en ? gesentraliseerde skryfbehoefte-insameling, is die span mede-leiers van Train to Read, wat ? treinwa in samewerking met die Fakulteit Ingenieurswese in ? mobiele biblioteek omskep het, asook van ? nuwe Duck Race-fondsinsameling. Haar les: voeg operasionele kapasiteit by 每 in hul geval ? bemarkingsbestuurder 每 en momentum volg.

Demi Johannisen, Hoof van die Departement Gesinsreg by die Regskliniek, het die Kliniek se tweeledige doelwit uiteengesit: die verbreding van toegang tot geregtigheid vir arm en gemarginaliseerde kli?nte en die opleiding van kandidaat-regspraktisyns. Benewens litigasie het Johannisen besonderhede verskaf oor projekte soos gemeenskapswerksessies oor grondwetlike regte, ? kinderregteprojek, asook die Ubuntu-leergemeenskap, wat studente en mense in aanhouding vir transformerende opvoedkundige ervarings byeenbring. ※Ons visie is altyd om die kwesbares te bereik en te bemagtig, ongeag die projek of inisiatief," het Johannisen ges那.

Van paaie tot vuurpylstowe en musiek

In die laaste sessie is daar met drie afsonderlike projekte gespog wat met beleid, ingenieurswese en die kunste verband hou en waarvan innovasie met sosiale gevolge ? gemeenskaplike eienskap was.

Prof Stephan Krygsman van die Departement Logistiek het in die lig van krimpende brandstofheffingsinkomste en die opkoms van elektriese voertuie ? laai-loodsprojek op Wes-Kaapse paaie aangebied. Di谷 projek toets aan die hand van internasionale voorbeelde afstandgebaseerde laai met GPS-eenhede in voertuie met behulp van omvattende betrokkenheid van die publiek. Gehoorlede het hom gepeper met vrae oor die potensi?le impak van afstandgebaseerde laai op armer gemeenskappe en die integrasie van pad- en spoornetwerke.

Dr Clint Steed van die Departement Meganiese en Megatroniese Ingenieurswese en ? student, Johan Cloete, het gewys hoe klein, iteratiewe ontwerpe lewens kan verander in nano-gemeenskappe 每 verspreide landelike kolle sonder konvensionele infrastruktuur. Eers was daar ? sonkragstel van R1 500 vir beligting en die laai van fone wat saam in huishoudings getoets is; en daarna ? veiliger vuurpylstoof wat met isolasie herontwerp is en wat as ? termiese battery vir kook en die verhitting van ruimtes dien.

Danell Herbst-M邦ller, ? lektor in die Departement Musiek, het musiekonderrig met geesdrif sigbaar gemaak. Haar jaarlikse skoolkonserte wat met behulp van herwinde materiaal en leerlingonderwysers opgevoer word, betrek nou agt skole en meer as 5 000 leerders per jaar en het onlangs ? skool gehelp om R70 000 in te samel om in programme te herbel那.

? Praktiese agenda vir die US

Die agenda is dwarsdeur die dag deur intervensies uit die gehoor opgeskerp: skoolleiers het vir omvattender steun vir onderwysers en gedragsbestuur gevra; beroepe is gedoen vir ? universiteitswye kalender om duplisering te voorkom; en praktisyns het voorspraak gemaak vir ? ※beleefde be?indigingsprotokol" wanneer projekte gestaak word.

Waar Eatman teen ? kwynende verbeelding gemaan het, het die simposium met ? praktiese een geantwoord: toegewyde finansiering vir bewese vlagskipprojekte; vaartbelynde etiese prosesse wat mede-ontwerp moontlik maak; gemeenskaps-erkende metingskriteria; en erkenning vir die personeel wat dit laat gebeur.

Page Image:

?

🗓? Datum: Maandag 22 September

? Tyd: 13:10每14:10

📍 Plek: MS Teams (aanlyn) Join the meeting now   Meeting ID: 374 335 241 829  Passcode: Pd27Th3D

Prof. Aslam Fataar ondersoek waarom en hoe universiteite hulle epistemiese missie behoort te herwin, aangesien generatiewe KI die wys hoedat oppervlakkige pedagogie en eng assesseringspraktyke prestasie bo leer bevorder. Hy maak 'n saak uit vir 'n ontwerpgebaseerde pedagogie wat dialogies, multimodaal en konseptueel streng is. Hierdie tydige gesprek nooi ons uit om die klaskamer te verbeel as 'n ruimte waar kennis die lewe, verantwoordelikheid en gesamentlike voorspoed dien.

Abstrak:

Hierdie aanbieding ondersoek hoe universiteite funksioneer, veral waar onderrig dikwels verskraal is tot eenvoudige kennis-reproduksiepraktyke. Generatiewe KI ontwrig hierdie tradisionele benaderings tot pedagogie en assessering, en bring die dringende behoefte na vore vir 'n dieper vorm van intellektuele en etiese betrokkenheid. As alternatief word ontwerp-gebaseerde leer en assessering voorgehou, wat meganiese reproduksie vervang met dialogiese, multimodale en konseptueel stewige praktyke. Hierdie benadering is geanker in kontrapuntiese pedagogie en ondersteun deur die beginsel van epistemiese opgang (※epistemic ascent"), wat die integrasie van dissiplin那re kennis met studente se geleefde werklikhede moontlik maak. Die aanbieding beklemtoon verder 'assessering vir geregtigheid' as 'n noodsaaklike element van billikheid, en doen 'n beroep op sistemiese institusionele ondersteuning om hierdie vernuwing te dra 〞 selfs te midde van die uitdagende toestande wat tans onderrig bedreig.

Bronne:

Cope, B., & Kalantzis, M. (2023). A Multimodal Grammar of Artificial Intelligence: Measuring the Gains and Losses in Generative AI. Multimodality and Society, 4(2), 123每152. https://doi.org/10.1177/26349795231221699

Fataar, A. (2025, May 15). AI, pedagogy, assessment: Shifting to a design?based pedagogy. 肆客足球 World News. https://www.universityworldnews.com/post.php?story=20250514190158384

Kalantzis, M., & Cope, B. (2025). Literacy in the time of artificial intelligence. Reading Research Quarterly, 60(e1),1-34. https://doi.org/10.1002/rrq.591

Kontak Dalene Joubert (dvermeulen@sun.ac.za) vir meer inligting.

Page Image:

?

Inleiding en Akademiese Agtergrond

As iemand wat betrokke is by werk rondom geheue en herdenking aan die Universiteit Stellenbosch, het ek die Winterskool aan die Universiteit van S?o Paulo (USP) bygewoon met ＊n diep belangstelling in hoe samelewings die nalatenskap van geweld, onreg en historiese uitwissing konfronteer. My meestersnavorsing fokus op Islamitiese onderwys vir skoolgaande kinders in Stellenbosch en ondersoek hoe onderwyspraktyke identiteit, behoort en kulturele kontinu?teit binne ＊n diverse gemeenskap vorm. Ek is ook aktief betrokke by ＊n parallelle liggaam van werk rondom geheue en herdenking in post-apartheid Suid-Afrika. Hierdie dubbele fokus weerspie?l my bre?r verbintenis tot die verstaan van hoe onderwys en geheue mekaar kruis om sosiale geregtigheid en insluiting te be?nvloed.

Saam met my akademiese navorsing dokumenteer en skryf ek die verhale van individue soos Donavan Wanza, Frank Anthony, Ronald Carolissen, Walter Parry en Victor Honey, wie se lewens en bydraes grootliks uit amptelike narratiewe in Stellenbosch uitgesluit is. Dit is verhale van weerstand en persoonlike uithouvermo? tydens apartheid. Deur hierdie verhale na vore te bring, poog ek om die stiltes in die openbare geheue uit te daag en ＊n meer inklusiewe en eerlike betrokkenheid by Suid-Afrika se komplekse verlede, veral in Stellenbosch, te bevorder.

Seleksie en Diversiteit van Deelnemers

Dit was hierdie verbintenis tot die herstel van gemarginaliseerde geskiedenisse en die bevordering van dialoog wat gelei het tot my seleksie vir die Winterskool oor Universiteit, Geheue en Herstel, aangebied deur die Universiteit van S?o Paulo. Uit meer as 400 aansoekers is 100 deelnemers gekies, waarvan die helfte uit Brasili? gekom het en die ander helfte uit lande soos Argentini?, Chili, Costa Rica, Peru, Uruguay, Noord-Amerika, Duitsland, Spanje, Turkye, Ciprus en Itali?. Die Afrika-verteenwoordiging het deelnemers ingesluit uit Suid-Afrika, Mosambiek, Rwanda, Burkina Faso, Zambi?, Nigeri?, Soedan en Guinee-Bissau. Wat ons verenig het, was ＊n gedeelde verbintenis tot die verstaan van hoe geheue funksioneer in post-gewelddadige samelewings 〞 van milit那re diktature in Latyns-Amerika tot die nalatenskappe van koloniale bewind, apartheid en konflik regoor die Afrika-kontinent, met spesiale fokus op hoe hierdie geskiedenisse onthou, betwis en dikwels stilgemaak word onder gemarginaliseerde groepe en sektore van die samelewing wat grotendeels onsigbaar bly.

Programstruktuur en Betrokkenheid

Die struktuur van die Winterskool was deeglik ontwerp om ware betrokkenheid te bevorder. Elke deelnemer het hul werk aangebied, gedetailleerde terugvoer van ander ontvang en daarna die geleentheid gehad om hul aanbiedings te hersien en te verbeter. Hierdie iteratiewe proses was van onskatbare waarde in die verdieping en verfyning van ons navorsing. Die ervaring is verder verryk deur besoeke aan geheueruimtes regoor S?o Paulo en deur aanbiedings van kenners in geheue en herstel uit Brasili?, Suid-Afrika, die VSA en Duitsland. Hierdie ontmoetings het ons akademiese besinning gegrond in lewende ervaring en die emosionele en politieke gewig van herdenking belig.

Institusionele Konteks by USP

Vir beter konteks is dit belangrik om kortliks die institusionele struktuur van die Universiteit van S?o Paulo (USP) te bespreek en te verduidelik waar die program wat ek bygewoon het, binne hierdie raamwerk gesitueer is. USP is georganiseer in verskeie administratiewe afdelings wat verskillende aspekte van akademiese en kampuslewe oor die hoof hou. Onder hierdie staan die Kantoor van die Provost vir Insluiting en Behoort (PRIP) uit as ＊n belangrike uitvoerende liggaam wat verantwoordelik is vir beide sosiale en politieke dimensies binne die universiteit.

Die Rol van die Provost vir Insluiting en Behoort (PRIP)

Die Provost vir Insluiting en Behoort is ＊n sleutel uitvoerende liggaam by USP wat verantwoordelik is vir beide die politieke en sosiale dimensies van universiteitslewe. Universiteite is nie neutrale ruimtes nie; hulle word gevorm deur mag, bestuur en besluitneming wat bepaal wie toegang, stem en geleenthede het. Deur met hierdie politieke aspekte te werk, verseker die Provost dat kwessies van verteenwoordiging, geregtigheid en gelykheid aktief aangespreek word eerder as ge?gnoreer.

Terselfdertyd fokus die Provost op die alledaagse sosiale ervarings van studente, akademici en personeel en bevorder diversiteit, insluiting en welstand. Deur politieke bewustheid te kombineer met sosiale ondersteuning, werk die kantoor om strukture van mag krities te ondersoek en te transformeer, en sodoende ＊n meer regverdige, inklusiewe en demokratiese akademiese gemeenskap te skep. Die Provost se werk kry uitdrukking in die volgende vyf programme:

• Kampuslewe (Vida no Campus): Ondersteun studente se daaglikse behoeftes, insluitend kos, behuising, kinderopvang, sport en algemene welstand.

• Geestesgesondheid en Sosiale Welstand: Bestuur die universiteit se geestesgesondheidsnetwerk (ECOS), bevorder toegang tot berading en versterk sosiale ondersteuning om kulturele en emosionele spanning aan te spreek.

• Vroue, Etnies-Rasverhoudinge en Diversiteite: Ontwikkel beleide om geslags- en rasse-ongelykhede te bekamp, ondersteun persone met gestremdhede en migrantgroepe, en verbeter kampustoeganklikheid en insluiting.

• Onderwys en Professionele Lewe: Moedig akademiese en loopbaanontwikkeling aan, bevorder diversiteit onder akademici en personeel, en ondersteun professionele ontwikkelingsgeleenthede.

• Menseregte, Herstel, Geheue en Geregtigheid: Bevorder menseregte-onderwys, spreek historiese geheue en institusionele aanspreeklikheid aan, en ondersteun herstellende geregtigheidsinisiatiewe.

PRIP ontwerp, implementeer en bestuur inisiatiewe in al hierdie domeine. Die Instituut vir Gevorderde Wetenskap, wat die Winterskool aangebied het, is gele? binne PRIP se afdeling vir Menseregte, Herstel, Geheue en Geregtigheid. Hierdie posisionering beklemtoon die Winterskool se noue integrasie met USP se bre?r missie om politieke en sosiale transformasie en gelykheid te bevorder.?

Page Image:

?Dr Mimmy Gondwe, adjunkminister van die Departement van Ho?r Onderwys en Opleiding (DHOO), het onlangs na haar alma mater teruggekeer vir ho?vlakgesprekke oor die ho?ronderwyssektor by die 2025 Registrateursimbizo by die Universiteit Stellenbosch (US).

Gondwe het beide haar meesters- en doktorsgraad in die Regte (in Handelsreg) aan die US verwerf. Gedurende haar tyd by die US het sy beurse en toekennings ter erkenning van haar akademiese prestasies verower, insluitende die Fulbright-beurs, die Andrew Mellon-stigtingsbeurs, die Baden-W邦rttemberg-beurs en die Thuthuka-navorsingstoekenning van die Nasionale Navorsingstigting.

Gondwe het by die opening van die tweedaagse imbizo, wat deur registrateurs en administrateurs van universiteite regoor die land, asook verteenwoordigers van Universiteite Suid-Afrika en die Suid-Afrikaanse Kwalifikasie-owerheid bygewoon is, ges那: "Ons besin oor die vordering wat ons gemaak het en die uitdagings wat ons steeds in die gesig staar in die kollektiewe toekoms wat ons saam in die ho?ronderwyssektor bou."

Sy het die imbizo as 'n geleentheid beskryf om erkenning te gee aan die deurslaggewende rol wat registrateurs in die vorming van die akademiese en administratiewe landskap van universiteite speel. "Julle is die bewaarders van institusionele integriteit, rentmeesters van nakoming en kampvegters vir studentgesentreerde lewering."

Gondwe het bekommernisse oor die laat vrystelling van matriekuitslae aangespreek en ges那 die departement is "aktief in gesprek" met die Departement van Basiese Onderwys om knelpunte te verlig en ontwrigtings in universiteitstoelatings voor die 2026 akademiese jaar te verminder. "Ons bly daartoe verbind om te verseker dat die integriteit van die universiteitstoelatingsproses geensins in die gedrang kom nie." Sy het ook kennis geneem van die finansieringuitdagings van die Nasionale Finansi?le Hulpskema vir Studente (NSFAS) en ges那 daar word gewerk om 'n volhoubare finansieringsmodel vir die beurs- en leningskema te vestig.

Gondwe het kampusveiligheid en sekuriteit stewig op die ho?ronderwysagenda geplaas deur die DHOO se oproep te beklemtoon dat "veiligheids- en sekuriteitsbeleide wat deur die raad goedgekeur is" deur alle universiteite ingedien moet word. Hierdie beleide moet meer as administratiewe dokumente wees. Dit moet 'n "verbintenis daartoe weerspie?l om lewens te beskerm, om gemoedsrus te verseker en om 'n omgewing te bevorder waar leer en groei sonder vrees kan plaasvind".

Intussen het Gondwe ges那 die DHOO is besig om 'n memorandum van verstandhouding met die Suid-Afrikaanse Polisiediens te finaliseer wat op die voorkoming en ondersoek van misdaad op en om kampusse fokus. "Die doel is om proaktiewe samewerking tussen kampusbeskermingsdienste en die land se wetstoepassingsagentskappe te bevorder." Personeel- en studenteveiligheid op kampusse is "ononderhandelbaar" en 'n "voorvereiste vir die doeltreffende funksionering van ons universiteite", het sy beklemtoon.

Die Rektor en Visekanselier van die US, prof Deresh Ramjugernath, het die uiters belangrike rol beklemtoon wat registrateurs in 'n ewig-ontwikkelende ho?ronderwyssektor speel. "Registrateurs en akademiese administrateurs is die bewaarders van bestuur, die rentmeesters van institusionele integriteit en die bemagtigers van akademiese uitnemendheid. Operasionele uitnemendheid is nie 'n nagedagte nie. Dit is 'n voorvereiste vir studentesukses, institusionele geloofwaardigheid en openbare vertroue."

"Ten einde te floreer en nie net te oorleef in 'n voortdurend veranderende landskap nie, moet ons ons mense versterk, ons prosesse stroomlyn en 'n kultuur kweek wat beide uitstekend en vermenslikend is. Dit is hoe ons instellings bou wat ons studente, ons land en ons vasteland met onderskeiding dien," het hy bygevoeg.

Onderskrif:

Carol Crossley, Registrateur by Wits en Voorsitter: USAf Registrateursforum, adjunkminister van die Departement van Ho?r Onderwys en Opleiding (DHOO), dr Mimmy Gondwe, dr Ronel Retief, US Registrateur en Ondervoorsitter: USAf Registrateursforum, en prof Deresh Ramjugernath, US Rektor en Visekanselier, by die 2025 Registrateursimbizo wat onlangs op Stellenbosch gehou is.

Fotograaf: Ignus Dreyer

Page Image:

Professor Soraya Bardien van die Universiteit Stellenbosch (US) is bekroon met die gesogte Vroueleierskapstoekenning van die Higher Education Resource Services South Africa (HERS-SA) in die Wetenskapkategorie. Die toekenning is 'n gepaste erkenning tydens Vrouemaand wat haar reis van nederige begin tot nasionale erkenning vier.

Die professor in die Departement Biomediese Wetenskappe, wat die enigste navorsingsgroep in Afrika suid van die Sahara lei wat die genetiese oorsake en siektemeganismes van Parkinson se siekte ondersoek, het die toekenning ontvang vir haar uitsonderlike bydraes tot Wetenskap, Tegnologie, Ingenieurswese en Wiskunde (STEM) deur die loop van haar akademiese loopbaan.

※Ek is verstom oor hierdie toekenning. Dis so onverwags en absoluut wonderlik om hierdie erkenning te ontvang," het Bardien ges那. ※Ons dink dikwels nie ons werk is goed genoeg vir toekennings nie, maar dit wys dat ons 每 veral vroue 每 nie ons eie ergste kritici moet wees nie. Ons m車谷t aansoek doen vir toekennings!"

Nuwe baanbrekerswerk in Parkinson-navorsing

Bardien se navorsing het insigte oor Parkinson se siekte in Suid-Afrikaanse bevolkings onthul. Haar span se ondersoeke het getoon dat Suid-Afrikaners tipies nie die siekteveroorsakende genetiese variante dra wat in Europese en Asiatiese bevolkings voorkom nie, waar die meeste Parkinson se navorsing histories gekonsentreer was.

※Dit is nie verbasend nie, gegewe die unieke genetiese samestelling van ons bevolking," het Bardien verduidelik. ※Suid-Afrika se geskiedenis het 'n 'genetiese smeltpot' geskep wat gelei het tot unieke genetiese variasie en argitektuur wat n那rens anders in die w那reld gesien word nie."

Haar navorsingsgroep gebruik die nuutste genetiese siftingstegnieke om potensieel nuwe oorsake van Parkinson se siekte in Suid-Afrikaners te identifiseer. Die span het onlangs begin saamwerk met die Global Parkinson's Genetics Program (GP2), 'n internasionale inisiatief wat die genetiese basis van die siekte bestudeer, veral in lande waar navorsing beperk was.

Die tweede pilaar van Bardien se navorsing fokus op kurkumien 每 'n komponent van borrie 每 as 'n potensi?le terapie vir Parkinson se siekte. Bekend as kragtige antioksidant met anti-inflammatoriese eienskappe, word kurkumien deur haar span bestudeer deur selle van Parkinson-pasi?nte te gebruik om die terapeutiese potensiaal daarvan te verstaan.

Van nederige begin tot internasionale erkenning

Bardien se pad na akademiese uitnemendheid het begin by Belgravia Ho?rskool, 'n relatief minderbevoorregte skool op die Kaapse Vlakte sonder 'n wetenskaplaboratorium. Die skool se betrokkenheid by anti-apartheidsprotesoptogte tydens die middel-1980's het beperkte skoolonderrig gedurende kritieke laaste jare vir haar beteken.

※Ons skool was betrokke by die skoolproteste teen apartheid in die middel-1980's, wat beteken het dat ons nie veel skoolonderrig gehad het nie, veral in Graad 11 en 12," het sy onthou.

Ten spyte van hierdie uitdagings het sy ※net-net" toelating tot die Universiteit van Kaapstad (UK) gekry. Sonder laboratoriumervaring was haar eerste jaar uitdagend, maar teen haar derde jaar het sy die Max Delbr邦ck Wetenskapprys gewen.

Nadat sy haar PhD in menslike genetika aan die UK in 1999 verwerf het, het Bardien nadoktorale genootskappe by verskeie instellings voltooi voordat sy in 2006 as senior lektor by die US aangesluit het. Sy is in 2012 tot medeprofessor en in 2019 tot vol professor bevorder, en het haar intreerede gelewer op dieselfde aand wat sy die HERS-SA-toekenning ontvang het.

'n Passie vir mentorskap

Benewens haar navorsingsprestasies, het Bardien onwrikbare toewyding getoon aan die ontwikkeling van die volgende generasie Suid-Afrikaanse wetenskaplikes. Sy het gegradueer of is tans besig om 50 nagraadse studente en sewe postdoktorale genote te begelei.

Haar indrukwekkende akademiese rekord sluit meer as 120 publikasies, drie boekhoofstukke, een patent en talle toekennings in. Sy het gedien in komitees van verskeie internasionale konsortiums, wat Suid-Afrika en die bre?r Afrika-kontinent verteenwoordig.

Kampvegters vir vroue in die wetenskap

Die HERS-SA Ho?r Onderwys Vroueleierstoekenning erken vroue wat 'n beduidende impak op ho?r onderwys gemaak het, ander inspireer en geslagstransformasie oor verskeie dissiplines bevorder.

※Ek voel ons word ondergeskik in ons veld, en ons het meer struikelblokke om te oorkom as ons manlike eweknie?," het Bardien ges那. ※Ons leef in 'n ongelyke samelewing. Dit is steeds in baie opsigte 'n mansw那reld. Die nalatenskap van apartheid was 'n dubbele slag vir sommige. Ek voel baie ge?erd om hierdie toekenning te wen."

Wanneer sy nie wetenskaplike kennis bevorder nie, geniet Bardien tuinmaak, stap in Suid-Afrika se wildernisgebiede en misdaaddokument那re.

Page Image:

Polisi?ring in Suid-Afrika is in die kollig. In Julie het Nhlanhla Mkhwanazi, die polisiekommissaris in KwaZulu-Natal, vir Senzo Mchunu, die nasionale minister van polisie, daarvan beskuldig dat hy kriminele netwerke beskerm en sensitiewe ondersoeke belemmer. In reaksie hierop het pres Cyril Ramaphosa vir Mchunu op verlof geplaas, prof Firoz Cachalia van Wits as waarnemende minister aangestel en 'n kommissie van ondersoek onder leiding van afgetrede regter Mbuyiseli Madlanga ingestel.

Vir twee nagraadse navorsers aan die Universiteit Stellenbosch (US) is hierdie nasionale drama meer as politieke teater. Dit weerspie?l die einste vrae wat hul werk dryf: hoe ervaar, interpreteer en praat mense oor misdaad, veiligheid en polisi?ring 每 en hoe vorm sulke narratiewe weer die werklikheid?

Unieke intellektuele tuiste

Modiegi Mafalo en Ella Ho?dge, albei 23, is meestersgenote aan die Sentrum vir die Bestudering van die Nagevolge van Geweld en die Strewe na Herstel (A?VReQ). Vir hul MA-graad het elk het ook 'n studieleier in die Departem?ent Sosiologie en Sosiale Antropologie.

AVReQ is interdissiplin那re navorsingsentrum onder leiding van Prof Pumla Gobodo-Madikizela, 'n kliniese sielkundige wat in die laat 1990's in die Menseregteskendingskomitee van die Waarheid-en-Versoeningskommissie gedien het. Sy beklee deesdae die Suid-Afrikaanse Navorsingsleerstoel (SARChI) in Gewelddadige Geskiedenisse en Transgenerasionele Trauma aan die US.

By AVReQ het sy 'n ruimte vir samewerking geskep waar akademici uit verskillende agtergronde (historici, sosiolo?, sielkundiges, letterkundiges en so meer) die nadraai van geweld bestudeer 每 die maniere waarop dit oor generasies heen voortleef 每 en die strewe na herstel uitpluis. D赤t is waar Mafalo en Hodge oor hul navorsing gesels en lang debatte voer.

Persepsies van polisi?ring in Alex

Mafalo se navorsing fokus op die verhouding tussen die gemeenskap en die staat in Suid-Afrika n芍 apartheid 每 spesifiek in Alexandra-township in die ooste van Johannesburg. Sy kom van die naburige woonbuurt Marlboro, waar sy en haar jonger suster deur hul ma grootgemaak is.

Haar studie begin met 'n gewelddadige voorval by die Alexandra-polisiestasie in 2024: 'n man wat hulp soek, gryp na bewering n芍 'n lang wag 'n vuurwapen en begin skiet. Twee polisielede word gewond voor hy self doodgeskiet word. Talle inwoners het simpatie met hom uitgespreek, aangesien hulle hom eerder as 'n slagoffer van institusionele mislukking as 'n oortreder beskou het.

※Johnny Steinberg skryf dat polisi?ring slegs effektief kan wees as daar openbare instemming is," s那 Mafalo. ※Ek wil weet of sodanige instemming werklik in Alex bestaan 每 en indien nie, hoekom nie?"

Deur gebruik te maak van traumateorie en Frantz Fanon se teorie van revolusion那re geweld, stel sy ondersoek in na hoe houdings teenoor wetstoepassing gevorm word deur herinneringe aan apartheid-era polisi?ring en hedendaagse ervarings van polisie-geweld.

Haar metodes kombineer diepgaande onderhoude, mondelinge geskiedenis, deelnemende waarneming en kritiese diskoersanalise. Die doel, s那 sy, is nie net om wantroue te beskryf nie, maar om te bepaal wat dit sou verg om dit in vertroue te omskep.

Misdaadnarratiewe in Stellenbosch

Hodge kom ook van Johannesburg af, waar sy in Parkview saam met haar ouers en drie susters grootgeword het.

Haar studie kyk na Stellenbosch, wat 每 met sy eikelanings en wynlandgoedere 每 dikwels as 'n ※veilige" ruimte uitgebeeld word. Maar periodieke golwe van misdaad teen studente 每 insluitend 'n mesmoord en berigte van ontvoerings verlede jaar 每 skend daardie persepsie.

Hodge is getref deur die mediadekking van ho?profielvoorvalle in 2024, insluitend daaropvolgende rassistiese en xenofobiese uitsprake op sosiale media. Sommige mense het die voorvalle as bewys van agteruitgang onder 'n swart regering beskou; ander het immigrante uit ander Afrikalande blameer. Talle het skok uitgespreek dat sulke geweld ※hier" kon gebeur.

※Dit is deel van wat ek probeer uitpak," s那 Hodge. ※Waarom skok geweldsmisdaad in Stellenbosch meer as elders? Wat s那 dit oor die dorp se geskiedenis en sy huidige rasse- en ruimtelike dinamika?"

Vir haar tesis gaan sy onderhoude, deelnemende waarneming van veiligheidsvergaderings en diskursiewe analise van dokumente en aanlyn kommentaar gebruik. Sy gaan kyk hoe huidige narratiewe historiese konstruksies van kriminaliteit reproduseer of daarvan afwyk 每 veral di谷 wat gevorm is deur apartheid se nalatenskap.

Hodge se belangstelling is verskerp deur haar vroe?re deelname aan Ubuntu-leer, 'n ko?rtkursus deur die US se Fakulteit Regsgeleerdheid wat studente in aanraking bring met gevangenes by die Brandvlei Korrektiewe Sentrum naby Worcester.

※Dit was 'n transformerende ervaring. Dit dwing jou om te heroorweeg wat jy gedink het jy weet oor misdaad, straf en menslikheid," s那 sy.

Gemeenskaplikhede

Mafalo se Alexandra en Hodge se Stellenbosch kan nouliks meer verskillend wees ten opsigte van demografie en geskiedenis. Tog is beide studies geanker in die begrip dat misdaad en polisi?ring nooit net oor individuele dade gaan nie, maar ingebed is in narratiewe wat gevorm word deur die geskiedenis, ongelykheid en identiteit.

Vir Mafalo kan die verhouding tussen die polisie en die gemeenskap in Alex nie losgemaak word van die nalatenskap van die gewelddadige polisi?ring van stedelike swartmense in die apartheidsjare nie; maar ook nie van die huidige onreg van gebrekkige dienslewering in townships nie.

Vir Hodge ontbloot die ※skok" van misdaad in Stellenbosch voortdurende aannames oor wie waar hoort, wie se lewens waardevol is, en watter ruimtes as beskermingswaardig beskou word.

Voor- en nadele van Stellenbosch

Albei s那 hulle het nog nooit heeltemal tuis gevoel in Stellenbosch nie. Mafalo beskryf die dorp as 'n ※borrel", terwyl Hodge dit as ※konserwatief" beskou.

Vir ontvlugting kyk Mafalo gruwelfilms 每 hoe vreesaanjaender, hoe beter 每 verkieslik alleen, in die donker. Hodge, daarenteen, speel graag rekenaarspeletjies, en voel tuis in die virtuele w那relde van The Sims en Stardew Valley.

Tog beklemtoon albei die waarde van hul tyd by die US. In hul tuisdepartement en by AVReQ het hulle ruimtes gevind waar hulle kan groei, met mentors kan skakel en hul insigte kan verskerp.

Gobodo-Madikizela sien hul projekte as deel van AVReQ se kernmissie: om die akademie te koppel aan die herstelwerk wat samelewings n芍 geweld moet doen. ※Hoe om oor die huidige tydvak te dink, hoe om ongeregtighede reg te stel en 'n getransformeerde toekoms te herverbeel, is 'n uitdaging wat dalk 'n funksie van ons moed is om hierdie taak aan te pak," het sy verlede jaar ges那 nadat sy die Templeton-prys ontvang het.

Lief vir navorsing

Beide nagraadse studente praat met passie oor navorsing.

※Om te lees en dinge uit te vind, is baie stimulerend," s那 Mafalo. ※My ma vra: 'Wanneer gaan jy ophou studeer?' maar ek s那 vir haar: 'Nie binnekort nie. Ek hou daarvan om te verstaan wat rondom my gebeur.'"

Hodge s那 sy sal dalk vir 'n ruk oorsee wil gaan om verder te studeer, maar sy wil terugkeer na Suid-Afrika om, in haar woorde, ※saam met ons land te ontwikkel" (haar klem). ※Ek wil h那 my werk moet nie net teoreties betekenisvol wees nie," s那 sy.

Waarom hul sienings saak maak

Terwyl polisi?ring in Suid-Afrika onder die loep geneem word, is dit aanloklik om te dink verandering moet van bo af kom. Mafalo en Hodge se navorsing herinner mens egter daaraan dat vertroue, legitimiteit en geregtigheid opgebou of afgebreek word in alledaagse gesprekke oor die hede, die verlede en die toekoms.

Hul studies sluit aan by AVReQ se missie en die temas van 'n nuwe interdissiplin那re MPhil in Gewelddadige Geskiedenisse en Herstel, waarmee die Sentrum volgende jaar begin. Di谷 graad, die eerste van sy soort in Suid-Afrika, ※het ten doel om opkomende akademici en jong navorsers te onderrig, op te lei en te mentor deur hulle te bemagtig om nuwe velde van ondersoek na die komplekse en blywende nalatenskap van gewelddadige geskiedenisse te verken," het Gobodo-Madikizela ges那.

※Die program sluit ook ? kritiese ondersoek na psigososiale herstelprosesse in, wat nuwe verbeeldingryke idees verken oor wat dit beteken om gewelddadige verledes te herstel of te genees," het sy bygevoeg.

Die sluitingsdatum vir Suid-Afrikaanse studente is 31 Oktober. ?

* Desmond Thompson is 'n vryskutjoernalis.

ONDERSKRIF: Modiegi Mafalo en Ella Hodge. FOTO'S: Ignus Dreyer/SCPS

Page Image:

Prof Soraya Bardien van die Departement Biomediese Wetenskappe in die Fakulteit Geneeskunde en Gesondheidswetenskappe aan die Universiteit Stellenbosch (US) het Donderdag 28 Augustus 2025 haar intreerede gelewer. Die titel van haar lesing was ※My reis met gene, genetika en oorge?rfde versteurings".

Bardien, wat ook die hoof van die Navorsingsgroep vir Parkinson se siekte (PS) in die US se Afdeling Molekul那re Biologie en Mensgenetika is, het met die Afdeling Korporatiewe Kommunikasie en Bemarking gepraat oor haar werk rakende die genetiese oorsake van PS en hoe dit kan help om verbeterde geneesmiddelterapie? te ontwikkel.

Vertel ons meer oor jou navorsing en waarom jy in hierdie spesifieke veld belanggestel het.

My navorsing fokus op die neurodegeneratiewe versteuring Parkinson se siekte. W那reldwyd word voorspel dat meer as 25 miljoen mense in 2050 met PS sal leef. Die hoofbydraers tot hierdie toenemende voorkoms is bevolkingsveroudering en bevolkingsgroei. Hierdie toename in die aantal gevalle sal na verwagting ook in Afrika voorkom.

Parkinson se siekte het 'n genetiese komponent en my navorsingsgroep ondersoek die genetiese oorsake daarvan in Suid-Afrikaners. Die ander navorsingsgebied is die bestudering van kurkumien ('n komponent van borrie), wat 'n kragtige antioksidant is, as 'n moontlike terapie om neuronale verlies in PS te voorkom of te stop.

Ek het in hierdie vakgebied begin belangstel omdat ek dit fassinerend vind om die menslike brein te bestudeer. Genetiese studies kan lig werp op die bane wat betrokke is by die handhawing van 'n gesonde brein en wanneer dit ontwrig word, tot siekte kan lei. PS is ook 'n verskriklike siekte wat baie verskillende aspekte van mense se lewens be?nvloed, insluitende hulle mobiliteit, gemoedstemming en gedrag. Die hoop is dat ons as 'n internasionale PS-genetikagemeenskap kan saamwerk om die oorsake van PS te identifiseer wat uiteindelik kan lei tot die ontwikkeling van verbeterde geneesmiddelterapie?.

Hoe sou jy die relevansie van jou werk beskryf?

Ons is die enigste groep in Suid-Afrika wat die genetika van PS bestudeer. Trouens, ons is die enigste navorsingsgroep in Afrika suid van die Sahara wat hierdie tipe navorsing doen, wat genetika, funksionele en terapeutiese studies oor PS behels. Ons werk is belangrik, aangesien ons die Suid-Afrikaanse en Afrika-perspektief op die veld bied.

Waarom is dit belangrik om lig te werp op die genetiese oorsake van Parkinson se siekte in Suid-Afrikaners?

Uit 'n genetiese perspektief is ons bevolking uniek. Om die waarheid te s那, die internasionale konsortium waarvan ons deel is, moes sy data-analise-verskaffingslyne verander om die ongewone genetiese argitektuur en diversiteit wat in ons bevolking waargeneem word, te hanteer.

Genetiese bevindinge is belangrik en noodsaaklik vir die uiteindelike toepassing van presisie-medikasie in die veld. Presisie-medikasie is 'n benadering tot pasi?ntsorg wat 'n persoon se genetiese variasie, omgewing en lewenstyl in ag neem om 'n siekte doeltreffender te behandel. Byvoorbeeld, in plaas daarvan om iemand met die ※algemene" medisyne te behandel, sal hulle behandel word op grond van die bane of prote?en wat jy weet by hulle defektief is. In beginsel behoort dit tot beter uitkomste en minder newe-effekte te lei. Hierdie benadering word reeds toegepas by die behandeling van sekere kankers, en hoewel ons nog nie daar is vir die behandeling van neurologiese versteurings nie, dink ek beslis dis waarheen die veld op pad is.

Wat was van die grootste hoogtepunte in jou werk oor Parkinson se siekte?

Uit ons genetiese studies het ons gevind dat ons nie tipies die variante wat PS veroorsaak identifiseer as wat in Europese en Asiatiese bevolkings voorkom nie. Of as ons daardie variante wel vind, is hulle redelik skaars. Gegewe die unieke genetiese diversiteit in Suid-Afrika, was dit nie onverwags nie. Maar dit dui wel op nog onontdekte variante in verskillende gene as die oorsake van PS in ons bevolking. Onlangs het ons werk 'n genetiese vatbaarheidsfaktor vir PS in ons bevolking uitgelig wat meer algemeen in Afrika-bevolkings voorkom.

Ons werk oor kurkumien het ook 'n paar interessante bevindinge opgelewer. Kurkumien is 'n kragtige antioksidant, maar dit het swak biobeskikbaarheid (hoeveel van 'n middel 〞 soos 'n voedingstof of medisyne 〞 die liggaam eintlik kan gebruik), wat die kliniese gebruik daarvan beperk. Ons het gevind dat as ons kurkumien in nanopartikels verpak (as 'n geneesmiddeldraer), dit selle teen neurotoksien-ge?nduseerde seldood kan beskerm. Ons is nog ver weg daarvan om kurkumien as 'n behandeling te bevorder, maar hierdie belowende resultate dui daarop dat ons in die regte rigting op pad is.

As jy in jou kristalbal kyk, watter ontwikkelings sien jy in die navorsing oor Parkinson se siekte?

Ons navorsingsgroep is lid van 'n w那reldwye konsortium bekend as die Global Parkinson's Genetics Program (GP2). Na my wete is GP2 een van die min grootskaalse w那reldwye konsortiums wat die genetiese oorsake van 'n versteuring aanpak. Ek glo dat GP2 binne afsienbare tyd belangrike genetiese ontdekkings sal maak. Hierdie bevindinge kan lig werp op die bane wat lei tot die dood van neurone in PS 〞 dit is nodig vir die ontwerp van beter neurobeskermende terapie?. Ons moet mense identifiseer wat die grootste risiko loop om PS te ontwikkel en hulle neuronale afsterwing stop of voorkom voordat dit begin. Dit is kommerwekkend dat 50每80% van dopamienproduserende neurone verlore gaan voordat die motoriese simptome ontwikkel en die versteuring gediagnoseer word. Dan is dit te laat, want sodra neurone sterf, groei hulle nooit weer terug nie.

Jy het baie jare in die uitdagende omgewing van ho?r onderwys deurgebring. Wat hou jou gemotiveerd wanneer dinge moeilik raak?

My katte! Ek probeer ook om in die berge en veral in die Wildernis-omgewing te gaan stap. Een van my gunstelinge is die Cederberge, aangesien ek baie goeie herinneringe het aan uitdagende staptogte wat ons daar gedoen het. Ongelukkig gebeur hierdie meerdaagse staptogte minder gereeld namate my werklas en verantwoordelikhede toegeneem het. Die natuur het 'n merkwaardige manier om stres te verlig en 'n vars perspektief op ons probleme te bied. Ek moet ook my man, Mark, noem, wat 'n uitstekende klankbord is, veral wanneer ek uiting aan my gevoelens moet gee!

Vertel ons iets opwindends oor jouself wat mense nie sou verwag nie.

Ek is mal daaroor om gruwelflieks te kyk 〞 nie die bloederige en grusame soort nie, maar eerder die psigologiese tipe wat lank n芍 die rolprent in jou gedagtes bly draai.

Hoe bestee jy jou vrye tyd?

Deur te gaan stap, TV te kyk of op lang ritte te gaan. Ek is ook lief vir tuinmaak en om tyd saam met familie en vriende deur te bring, veral in die natuur.?

Page Image:

In Vrouemaand bring ons hulde aan ＊n baanbrekervrou wie se vasberadenheid die akademiese landskap van die Universiteit Stellenbosch se Fakulteit Ekonomiese en Bestuurswetenskappe help vorm het: Sara Cornelia ※Sally§ Ehlers (1912每1996), die eerste vrou wat ＊n Baccalaureusgraad in Handelswetenskappe (BCom) aan US verwerf het.

Haar gradeplegtigheid in 1932 was nie net ＊n persoonlike mylpaal nie, maar ook ＊n historiese eerste vir die Fakulteit, wat vanjaar sy eeufees vier.

＊n Uitblinker uit die staanspoor

＆n Jong Sally Ehlers in haar vroe? 20＊s. Sy was nie net die eerste vrou wat ＊n BCom-graad aan US verwerf het nie, maar boonop die enigste in haar klas wat cum laude geslaag het.

Sally is op Nuwejaarsdag 1912 in die Weskusdorp Vredenburg gebore 〞 net drie maande voor die noodlottige vaart van die Titanic 〞 en was die jongste van elf kinders. Slegs die vier jongstes het die geleentheid gehad om verder te studeer. Haar broer Piet, wat ＊n onderwyser geword het, het die idee van ＊n BCom-graad by Sally laat posvat. Toe hy haar vra watter vak sy die meeste geniet en sy antwoord ※syfers,§ het hy summier verklaar: ※Wel, dan gaan jy BCom studeer.§

En dis wat sy gedoen het.

FSally het van jongs af merkwaardige potensiaal getoon. Sy blink akademies uit by die Ho?rskool Vredenburg en wen verskeie boekpryse. Toe sy in 1929 matrikuleer, behaal sy die eerste plek op die nasionale merietelys en word so die topstudent in die hele Unie van Suid-Afrika 每 ＊n merkwaardige prestasie, veral vir ＊n jong vrou in die 1920＊s.

Onge?wenaarde studentejare

In 1930 registreer Sally as eerstejaarstudent aan die Universiteit Stellenbosch 〞 een van net 340 vroue uit die Universiteit se 1 064 studente. Sy kies handelswetenskappe as studierigting, ＊n veld wat feitlik uitsluitlik deur mans oorheers is, en word s車 een van die Fakulteit van Handelswetenskappe se 54 studente van daardie jaar.

In haar BCom-derdejaarsklas in 1932 is sy een van twee vroue in die klasgroep van 14 studente. Slegs ses voltooi die graad en gradueer op 7 Desember 1932. Nie net is Sally die enigste vrou in di谷 groep nie, maar ook die enigste wat haar graad cum laude slaag.

Gedurende haar voorgraadse studiejare het sy in die dameskoshuis Monica gewoon en aktief aan die studentelewe deelgeneem. Sy was ＊n lid van die bestuurskomitee van die Kamer van Handelstudente en het gereeld aan uitstappies van die Berg- en Toerklub (BTK) (Berg- en Toerklub)deelgeneem. Sy het ook die jaarlikse fakulteitsdans bygewoon, waarvan twee by die historiese Masonic Hotel, ＊n majestueuse Victoriaanse gebou op die hoek van Alexander- en Birdstraat 〞 vandag die tuiste van die Drostdy Teater 每 gehou is.

Sally se dosente het haar as ＊n briljante student beskou. Haar rekeningkundedosent, mnr BJA Thomas, het haar as een van die uitnemendste studente beskryf wat hy ooit onderrig het en het haar natuurlike aanvoeling vir die vak geloof. Prof CGW Schumann, later dekaan van die Fakulteit, het haar vinnige verstand en noukeurigheid bewonder. Dr JH Botha, haar dosent in ekonomie, het melding gemaak van haar wetenskaplike deeglikheid en diepgaande verantwoordelikheidsin.

Beperkte geleenthede

Ondanks haar akademiese prestasies het Sally gou agtergekom dat die sakew那reld van die 1930＊s nog nie gereed was vir ＊n vrou met ＊n handelsgraad nie. N芍 haar gradeplegtigheid het sy na Pretoria en Johannesburg gereis op soek na werk, maar is met verwarring in plaas van geleenthede begroet. Werkgewers het bloot nie geweet wat om van ＊n vrou met ＊n besigheidsgraad te maak nie.

Sy het later vertel hoe sy myle ver gestap het, uitgeput en mismoedig. Sy het nie tou opgegooi nie, maar teruggekeer Stellenbosch toe en in 1933 ＊n Senior Onderwysdiploma voltooi, asook ＊n snelskrifkursus. Weer het sy met lof geslaag.

＊n Lewe van onderrig, leer en voluit leef

In die daaropvolgende dekade het Sally in verskeie dorpe regoor die Kaapprovinsie en in Windhoek (destyds nog deel van Suidwes-Afrika) skoolgehou. Onderwys het haar doelgerigtheid en onafhanklikheid gegee, terwyl haar aanpasbaarheid gesorg het dat sy oral floreer.

In 1941 is sy getroud met Wolfram Wagener, ＊n Duitssprekende wynmaker by die Drakenstein Ko?peratiewe Kelder in Simondium naby Paarl. Daar het sy ＊n aktiewe en vol lewe gelei: sy het vier kinders grootgemaak, hul klere gemaak, tuisgekweekte vrugte en groente ingel那, pragtige huisplante gekweek, eiers en melk verwerk, en selfs botter gemaak.

Drie van haar kinders, Wolfram (MSc in Chemie), Dirk (mediese dokter) en Elsa (Engels-onderwyser en liter那re vertaler), het aan die Universiteit Stellenbosch gestudeer, terwyl Hanna radiografie by Groote Schuur Hospitaal studeer het. Die akademiese tradisie wat hul ma help skep het, is so voortgesit.

＊n Vrou met humor, wysheid en warmte

Nadat Wolfram op die vroe? ouderdom van 54 jaar oorlede is, het Sally na die Paarl verhuis. Daar het sy haar uitgeleef in haar tuin, boeke, handwerk en liefde vir stories. Haar dogter, Elsa Silke, onthou haar as ＊n fassinerende mens 〞 spitsvondig, wys en belese.

※Sy het ＊n onhebbelike sin vir humor gehad en wonderlike staaltjies vertel,§ onthou Elsa. ※Sy kon hele gedeeltes uit The Rub芍iy芍t of Omar Khayy芍m, aanhaal en het wyd gelees, van filosofie tot misdaadromans.§

Haar kleinkinders onthou haar met groot liefde. Liesl Maree s那: ※Ek het net die wonderlikste herinneringe aan Ouma Sally. As ek siek by die huis was, het sy met ＊n verrassingspakkie en Richie Rich-strokiesverhale opgedaag en stories vir my vertel. Sy was ongelooflik slim 〞 sy het altyd die blokkiesraaisels opgelos. Ek kon oor enigiets met haar gesels; sy was wys en saggeaard.§

Liesl se jonger suster, Magdel van der Walt, voeg by: ※Ouma Sally was ＊n meesterstorieverteller. Haar sin vir humor was donker, skerp en onvergeetlik. My gunstelingboek as kind was haar ou Duitse kopie van Struwwelpeter, propvol makabere maar skreeusnaakse stories oor die gevolge van kinders se stoutigheid. Daardie tong-in-die-kies oneerbiedigheid was so tipies van haar 〞 sy het nie van moralisering gehou nie en het ironie bo sentimentaliteit verkies.§

Onbesonge voorloper, blywende nalatenskap

Sally Ehlers Wagener is in 1996 op die ouderdom van 84 in die Strand oorlede. Sy het nooit die kollig gesoek nie, maar haar lewe het die weg help baan vir geslagte vroue wat in haar voetspore kon volg. Haar prestasie in 1932 het nie net oor ＊n graad gegaan nie; dit was om toe deure oop te maak en op ＊n eenvoudige dog duidelike manier te wys dat vroue in lesing- en raadsale hoort.

Terwyl die US Fakulteit Ekonomiese en Bestuurswetenskappe sy 100ste bestaansjaar vier, is dit gepas om sy eerste vroulike BCom-gegradueerde te onthou; ＊n baanbreker in handelswetenskappe en ＊n vrou met durf.

Mev Sally Ehlers Wagener, hier in haar laat 70＊s.

Die US Fakulteit van Handelswetenskappe en Stellenbosch-kampus in 1932:

• Die Fakulteit van Handelswetenskappe, onder leiding van prof JFW Grosskopf as dekaan, het twee voorgraadse kursusse aangebied: die BCom-graad (toe BComm) en die tweejaar Diploma in Handelswetenskappe.
• Gedurende hul graad- of diplomastudie kon studente vir bykomende kursusse in tik en/of snelskrif inskryf.
• Die vakke vir BCom-derdejaars was die volgende: 1) Handelswetenskap (insluitend Besigheidstatistiek, Kosprysberekening, Bedryfsekonomie of Rekeningwetenskap en Ouditkunde); en 2) Ekonomie of Wiskunde.
• Daar was sewe universiteitskoshuise. Vier daarvan was vir vroue: Monica en Harmonie, albei in Neethlingstraat; Crozier Huis in Victoriastraat; en Greylock in Van Riebeekstraat. Verblyf het ?12 per kwartaal gekos.

Page Image:

Vanaf 18 Augustus 2025 sal die Universiteit Stellenbosch (US), deur die Kantoor van die Viserektor: Leer en Onderrig, twee sleutelopnames doen: die Suid-Afrikaanse Opname van Studentebetrokkenheid (in Engels, SASSE) vir voorgraadse studente, en die Dosente-opname van Studentebetrokkenheid (in Engels, LSSE) vir akademiese personeel. Hierdie opnames vorm deel van die US se deurlopende verbintenis om studentesukses te ondersteun deur die geleefde ervarings van beide studente en dosente in onderrig en leer beter te verstaan.

Die opnames, wat van 18 Augustus tot 10 Oktober 2025 strek, sal waardevolle insigte verskaf om die US te help om sterk punte en areas vir verbetering te identifiseer 每 hetsy akademies, administratief, of verwant aan die bre?r kampuskultuur.

SASSE is vir die eerste keer in 2016 en 2018 aan die US oor die hele voorgraadse studentegemeenskap geloods. Hierdie aanvanklike navorsing is gelei deur dr Lieschen Venter, Senior Lektor in die Logistieke Departement in die Fakulteit Ekonomiese en Bestuurswetenskappe. Dr Venter het hierdie navorsing gebruik om 'n gestruktureerde data-ontledingsmodel te ontwikkel wat sleutelfaktore uitgelig het wat studentesukses be?nvloed, insluitend akademiese vaardighede, finansi?le stres en interaksie met dosente. Hierdie insigte het geteikende intervensies en hulpbrontoewysing moontlik gemaak om studente beter te ondersteun. Dr Venter sal ook werk aan die Ge?ntegreerde Studentesuksesprojek, wat oor al die fakulteite uitgerol sal word.

Voortbouend op hierdie grondslag poog die 2025-opname om die realiteite van 'n veranderende studentegemeenskap vas te l那 en om meer responsiewe ondersteuningsdienste te lei.

※Ons studentekorps bly verander, en vir die Universiteit om gereed te wees om ons studente te ontvang en te ondersteun, moet ons verstaan waar die leemtes is," verduidelik dr Melanie Petersen, Projekbestuurder, Ge?ntegreerde Studentesukses.

"Wat die Ge?ntegreerde Studentesukses-projek anders maak, is dat dit deel vorm van prof. Ramjugernath se Akademiese Uitnemendheid-fokusarea. Dit is 'n institusionele inisiatief wat beste praktyke oor fakulteite heen bevorder en data-ingeligte intervensies moontlik maak."

'n Kerndoel van SASSE is om gelyke ervaring te bevorder.

"Die US se verbreding van toegang het nie met billike studentesukses gepaard gegaan nie. Alhoewel die Universiteit ho? gemiddelde sukseskoerse het, word hierdie syfers opgeblaas deur 'n buitensporige aantal opvoedkundig bevoorregte studente wat die Universiteit vanuit uiteenlopende agtergronde betree, wat 'n prestasiegaping tussen studente masker," het dr Petersen gedeel.

Die insigte van SASSE sal die US help om 'n meer transformerende studente-ervaring te skep deur ge?ntegreerde, samewerkende benaderings oor Studentesake, Studentebestuur, akademiese departemente en ondersteuningsdienste heen.

Petersen het bygevoeg: "Ons is in die proses om 'n Studentesuksesraamwerk te skep, wat daarop gemik is om die billikheidsgaping in ons sukseskoerse aan te spreek. Dit sal slegs bereik word deur noue samewerking regoor die Universiteit."

Uiteindelik sal die data wat ingesamel word, strategie? inlig wat studente bemagtig om struikelblokke te oorkom, lewensbelangrike vaardighede te bou en ten volle aan die akademiese gemeenskap deel te neem 每 wat die navorsing van ho?ronderwysgeleerde George Kuh bevestig, wat getoon het dat daar 'n sterk korrelasie tussen studentebetrokkenheid en studentesukses is.

Page Image:

Die stemtydperk om kandidate te kies om op die Studenteraad (SR) te dien, is amper ten einde. Studente het tot 23:59 vandag, Vrydag, 29 Augustus 2025 om hul keuse te maak en te stem vir die studenteleiers wat hulle wil verteenwoordig op die SR 2025/2026.

Die Studenteverkiesingskommissie (SVK), wat toesig hou oor die proses, speel 'n belangrike rol om te verseker dat die verkiesings regverdig, deursigtig is en aan die Studentegrondwet voldoen.

※Ons werk ook daaraan om meer studente te kry om te stem, want hoe meer studente deelneem, hoe sterker en meer verteenwoordigend word ons studentestem," verduidelik Sibabalwe Manyifolo, Voorsitter en Hoofverkiesingsbeampte van die SVK.

Sedert nominasies einde Julie geopen is, het die SVK die proses van begin tot einde geko?rdineer met die hulp van die Eenheid vir Studentebestuur (ESB) in die Sentrum vir Studentelewe en Leer (SSLL), wat alles van veldtogre?ls en kandidaatregistrasie tot stemprosedures en die oplossing van griewe dek. Dit is van kardinale belang, aangesien die SR deur die Wet op Ho?r Onderwys en die US Statuut erken word as die hoogste studente verteenwoordigende struktuur op kampus.

Die SR vervul sy mandaat deur 'n span verkose lede en aangestelde bestuurders, ondersteun deur statut那re liggame soos die Akademiese Belangeraad, Prim-komitee en Verenigingsraad. Saam verseker hierdie strukture dat die stemme van diverse studentegroepe verteenwoordig en versterk word.

Een van die hoogtepunte van die verkiesingseisoen is die koukusse, wat die afgelope weke oor die US se kampusse gehou is. Hierdie forums stel studente in staat om direk met kandidate te skakel, sleutelkwessies te debatteer en by te dra tot besprekings oor uitdagings wat die studentegemeenskap in die gesig staar. Onderwerpe wat geopper word sluit in onderrigbekostigbaarheid, verblyf, etiese leierskap, die oorbrugging van die gaping tussen kampusse, en verantwoordelike alkoholgebruik.

"Dit was opwindend! Kandidate het studente betrek deur debatte, dialo? en kreatiewe veldtogte op verskillende platforms," vertel Manyifolo.

"Ons het tot dusver goeie energie gesien, en ons moedig studente aan om aan te hou deelneem en die kandidate regtig te leer ken voordat hulle stem."

Vir MSc-student en gereelde koukusganger Nandipha Kupelo verteenwoordig hierdie ruimtes bemagtiging.

"Deur manifeste te lees, koukusse by te woon en te stem, kan studente hul leiers aanspreeklik hou. Die belangrikste is dat studente hul leiers kan leer ken, hul sienings en logika kan verstaan, en ingeligte besluite neem wat verder gaan as gewildheid. Uiteindelik verseker dit dat hul stemme gehoor word en hul belange verteenwoordig word."

Senzakahle Mazibuko, wat besig is om 'n Nagraadse Onderwyssertifikaat (NOS) te voltooi, s那 deelname aan die stemproses om die beste studenteleiers te kies, is belangrik.

"Ons moet as studente deelneem om vir die nuwe SR te stem, hoofsaaklik vanwe? die bekostigbaarheids-, verblyf- en hongerkrisisse wat ons in die gesig staar. Die SR is die liggaam wat universiteitsbestuur verantwoordelik moet hou om die talle uitdagings waarmee studente te kampe het, aan te spreek. Deur ons stem uit te oefen, kan ons verseker dat ons leiers die universiteit aanspreeklik hou vir sy pligte as 'n openbare instelling."

Buiten die onmiddellike verkiesingseisoen dra studentedeelname by tot 'n kultuur van burgerlike verantwoordelikheid wat verder strek as die Universiteit.

"Hierdie verkiesings is 'n geleentheid vir studente om betrokke te raak by verskeie aspekte van kampus en studentelewe en die toekoms van ons instelling te vorm deur hul gekose leiers," s那 Thulani Hlatshwayo, Studentebestuursko?rdineerder in die ESB.

"Deur deel te neem, kan studente verseker dat hul bekommernisse deur die SR gehoor en verteenwoordig word. Hierdie beginsel strek verder as die kampus, aangesien jeugdeelname aan plaaslike en nasionale verkiesings betekenisvolle verandering in die samelewing kan dryf - 'n idee wat in die komende 2026 plaaslike regeringsverkiesings weerspie?l word."

Manyifolo sluit af: "Om vir die SR te stem is belangrik, want dit is jou stem! Die SR neem besluite wat jou studentelewe raak, dus om betrokke te wees beteken dat jy daardie besluite help vorm en seker maak dat dit weerspie?l wat studente eintlik nodig het en wil h那."

Om op hoogte van verkiesingsaangeleenthede te bly, kan jy die SVK op Instagram volg of hul webwerf besoek.

BELANGRIK: Indien jy nie 'n e-pos met 'n stemskakel ontvang het nie, kontak asseblief die SVK vir bystand by electoralcommission@sun.ac.za en verskaf hulle van jou volle naam en van en studentenommer.??

Page Image:

?

In vandag se digitale era word data dikwels beskryf as die nuwe goud of olie, wat die enorme waarde daarvan vir innovasie, produksie en dienste beklemtoon. Die vermo? om data te versamel, te ontleed, te bewaar en dit te benut vir insig en ontdekkings, is dikwels wat vooraanstaande universiteite van die res onderskei. Hierdie universiteite gebruik data om nuwe insigte te verkry en te innoveer. Teen hierdie agtergrond het die Universiteit Stellenbosch (US) se Biblioteek- en Inligtingsdiens van 31 Julie tot 1 Augustus 2025 die allereerste Figshare Gebruikersgroepkonferensie in Afrika aangebied. Saam aangebied met Digital Science, het hierdie mylpaal die Biblioteek se reputasie verder verstewig as instansie wat strategiese vennootskappe bevorder en plaaslike, nasionale en internasionale netwerke bou soos verwoord in die Universiteit se vierde strategiese tema.

Professor Richard Stevens, Viserektor: Leer en Onderrig, wat die openingstoespraak gelewer het, het die geleentheid direk gekoppel aan die US se ambisieuse Visie 2040, wat daarop gemik is om die Universiteit as ＊n toonaangewende navorsingsintensiewe instelling in en vir Afrika te vestig. Hy het verder die US se sterk verbintenis tot oop navorsing uitgelig, veral deur die ontwikkeling van ＊n navorsingsdatainfrastruktuur soos SUNScholarData, die Universiteit se institusionele navorsingsdata-bewaarplek wat in 2019 bekendgestel is. Gebou op ＊n Figshare-produk, bewaar SUNScholarData navorsingsdata vir impak en nageslag. Die US gebruik ook ander Figshare-produkte, Symplectic Elements en SunDMP. Symplectic Elements word beskryf as ＊n ※hoogsaamstelbare navorsingsbestuurstelsel wat data uit verskeie bronne inneem om ＊n omvattende beeld van organisasie-navorsingsaktiwiteite te skep,§ terwyl SunDMP ＊n ※gevorderde DMP-instrument is wat navorsers bemagtig om hul DMP＊s te skryf.§

Na hierdie dinamiese opening het dr. Mark Hahnel, stigter van Figshare en VP van Oop Navorsing by Digital Science, ＊n ewe lewendige hoofrede gelewer. Van besondere belang was sy nadenke oor die rol van KI (kunsmatige intelligensie) in wetenskaplike kommunikasie: ※Die internet het verander hoe ons kennis versprei; KI verander hoe ons dit skep.§ Hy het Suid-Afrika geloof vir sy leierskap in navorsingsdatapraktyke en bygevoeg: ※Dit is ＊n opwindende tyd 〞 en Suid-Afrika is voor die kurwe danksy sy vooruitdenkende biblioteke en instellings.§

Die program het voortgegaan met paneelbesprekings en aanbiedings wat ＊n wye verskeidenheid onderwerpe gedek het. Sprekers het ervarings en insigte gedeel oor onderwerpe soos die koppeling van oop data aan die SDG＊s, die integrasie van Figshare-bewaarplekke met Altmetric en Dimensions, en die ondersoek na die praktyke, norme en vennootskappe wat institusionele bewaarplekke vorm.

Die tweede dag het gefokus op neigings, uitdagings en geleenthede vir die toekoms, met aanbieders wat nuwe ontwikkelings verken het en bespiegel het oor hoe die navorsingsdatabewaarplekke van m?re moontlik daaruit kan sien.

Slegs op uitnodiging bygewoon, het hierdie konferensie sowat 80 deelnemers gelok. Die meerderheid was van Suid-Afrikaanse universiteite en navorsingsinstitute, met bykomende afgevaardigdes uit ander Afrikalande. Dit het hierdie historiese eerste vir Afrika sowel ＊n nasionale as ＊n internasionale sukses gemaak.

Page Image:

?In ? belangrike stap vir Suid-Afrika se hernubare energie-doelwitte, is Prof Craig McGregor, professor in die Departement Meganiese en Megatroniese Ingenieurswese aan die Universiteit Stellenbosch (US), aangestel as die eerste ACWA-leerstoel in Gekonsentreerde Sonkrag (Concentrated Solar Power (CSP))aan die US. Prof McGregor is ook die leier van die Sontermiese Energie Navorsingsgroep (Solar Thermal Energy Research Group (STERG)).?

Di谷 gesogte Leerstoel is tot stand gebring in vennootskap met ACWA Power (? toonaangewende Saoedi-Arabiese ontwikkelaar, belegger en operateur van kragopwekkings- en ontsoutingsaanlegte) met noemenswaardige CSP bedrywighede in Suid-Afrika, insluitend die werkende Bokpoort-aanleg en die Redstone-aanleg wat onlangs in gebruik geneem is.

Page Image:

?Prof Kennedy Dzama, 'n akademiese pionier in diereteling, genetika en volhoubare landbou, is as die nuwe dekaan van die Fakulteit AgriWetenskappe aan die Universiteit Stellenbosch (US) aangestel. Sy termyn neem op 1 Januarie 2026 'n aanvang.

Dzama, wat tans as 'n uitgelese professor en Visedekaan: Navorsing, Innovasie en Nagraadse Studie dien, beskik oor 'n magdom ervaring en uitnemendheid in ho?ronderwysleierskap, navorsing en innovasie.

Dzama geniet internasionale erkenning vir sy baanbrekersnavorsing oor dieregenetika-hulpbronne in Afrika, veral op die gebied van parasietweerstand, klimaatsbestande veestelsels en volhoubare diereproduksie. Sy werk het 'n diepgaande invloed op die verstaan en bewaring van dieregenetika-hulpbronne in Afrika gehad.

Hy het in 2006 by die US aangesluit en van 2013 tot 2018 as hoof van die Departement Veekundige Wetenskappe gedien voordat hy die Fakulteit se Visedekaan: Navorsing, Innovasie en Nagraadse Studie geword het. Dzama lei ook die US se Interdissiplin那re AgriWetenskappe-platform wat programme in voedselstelsels en volhoubare landbou plaaslik in Suid-Afrika en internasionaal erken word en sluit samewerking en vennootskappe met onder meer die Universiteit van Wageningen en Oxford in.

Hy het 'n BSc Landbou (Hons) in Veekunde aan die Universiteit van Zimbabwe verwerf, gevolg deur MSc- en PhD-grade in Diereteling en Genetika aan die Texas A&M-Universiteit in die Verenigde State. Voordat hy by die US aangesluit het, het hy senior akademiese poste by die Universiteit van Zimbabwe en die Universiteit van Fort Hare beklee.

Hy het al meer as 60 nagraadse studente begelei en sy werk het al in verskeie toonaangewende internasionale vaktydskrifte verskyn. Dzama het tot die ontwikkeling van akademiese programme regoor Suider-Afrika bygedra, insluitende die wyd aanvaarde dieretelingskurrikulum en die Transdissiplin那re Volhoubare Landbou-program.

Dzama het al op talle nasionale en internasionale adviespanele gedien, insluitende die Afrika-unie se Interafrika Buro vir Dieregenetika-hulpbronne en die VN se W那reldvoedselprogram, SAOG en sy navorsings- en ontwikkelingsvleuel, CCARDESA. Hy is tans voorsitter van die Raad van Presidente van die Afrika-instituut vir Natuurlewe-ekonomie en voorsitter van die Suider-Afrika Voedsellaboratorium, wat sy verbintenis tot interdissiplin那re oplossings vir landbou- en voedselstelseluitdagings weerspie?l.

Dzama het in 2017 die Suid-Afrikaanse Vereniging vir Veekunde se toekenning as top-navorsingswetenskaplike ontvang ter erkenning van sy bydraes tot die vorming van landbounavorsing en -beleid regoor Suider-Afrika.

Oor sy aanstelling s那 Dzama: "Ek is diep ge?erd en opgewonde om as die nuwe dekaan van die Fakulteit AgriWetenskappe aan die Universiteit Stellenbosch te dien, en ek is daartoe verbind om ons fakulteit met visie, innovasie en samewerking te lei om nie net op die vasteland van Afrika nie, maar w那reldwyd nuwe hoogtes van uitnemendheid in navorsing, onderrig en gemeenskapsimpak te bereik."

Die US se Rektor en Visekanselier, Prof Deresh Ramjugernath, s那 die US is trots om te sien dat Dzama die rol as dekaan inneem, waar sy visie en leierskap sal help om die Fakulteit na selfs nog groter hoogtes te neem. "Hy het reeds 'n onuitwisbare stempel op die US afgedruk deur sy uitstaande vakkundigheid en sy toegewyde diens as Visedekaan, Departementshoof en programleier. Dzama se baanbrekersnavorsing in diereteling, genetika en volhoubare landbou het nie net kennis w那reldwyd bevorder nie, maar ook die US as 'n leier geposisioneer om kritieke uitdagings van voedselsekerheid en klimaatsveerkragtigheid aan te spreek. Wat net so belangrik is, is dat sy mentorskap van studente en sy vermo? om samewerkende netwerke te bou, sy diep verbintenis tot die volgende generasie wetenskaplikes weerspie?l."

Prof Dzama volg prof Danie Brink op wat sedert 2017 as dekaan dien. 

Page Image:

Hierdie Vrouemaand vier ons akademiese personeellede aan die Universiteit Stellenbosch (US) wat denke vorm en uitnemendheid deur hulle onderrig inspireer. Hierdie merkwaardige opvoeders bring passie, vernuwing en toewyding na die lesinglokaal en help studente om te floreer en sukses te behaal. Hulle stories weerspie?l die impak van vroue in die hart van die US se akademiese gemeenskap.
 
Prof Lungiswa Nkonki van die Afdeling Gesondheidstelsels en Openbare Gesondheid in die Fakulteit Geneeskunde en Gesondheidswetenskappe is ? baanbreker in die bevordering van gesondheidsekonomie in die Globale Suide. As is ? ontvanger van ? Onderrig-Leer-Assessering-toekenning van die US het sy innoverende kurrikulums gerig, van die skep van ? module oor gesondheidsorgekonomie tot die vestiging van ? gespesialiseerde gesondheidsekonomie-baan in die MPhil-program in Gesondheidstelsels. Nkonki se transformerende onderrig bemagtig toekomstige leiers om beleid en praktyk te oorbrug terwyl sy ? nuwe generasie akademici mentor. Haar navorsing en mentorskap versterk gesondheidstelsels en bevorder billike gesondheidsorgoplossings.

Kan jy ons ? bietjie meer oor jou agtergrond vertel? Waar het jou akademiese reis begin en wat het jou liefde vir onderwys laat vlamvat?
My passie l那 in die bevordering van gesondheidsekonomie-kapasiteitsbou in die Globale Suide, wat steeds onderontwikkeld is ondanks die uiters belangrike rol wat dit in openbare gesondheid speel. Daar word w那reldwyd te min aandag aan gesondheidsekonomie geskenk  每 veral in Afrika suid van die Sahara 每 maar dit is van deurslaggewende belang vir die vorming van doeltreffende gesondheidstelsels en -beleide.
My akademiese reis het begin met die ontwikkeling van ? enkele module oor Ekonomiese Evaluering in Gesondheidsorg. Daardie vonk het sedertdien ontvlam in die ontwikkeling van ? gespesialiseerde gesondheidsekonomie-baan in die MPhil-program in Gesondheidstelsels. Hierdie werk het na die integrasie van gesondheidsekonomie-onderrig in verskeie voorgraadse en nagraadse programme van die Fakulteit Geneeskunde en Gesondheidswetenskappe uitgebrei. Ek het ook die geleentheid gehad om in die Globale Noorde te onderrig, waar ek hierdie platforms gebruik het om te verseker dat die teorie en praktyk van gesondheidsekonomie wyer verstaan word, meer toeganklik is en deel van die hoofstroom word.

Het enige onderwysers, mentors of rolmodelle ? blywende indruk op jou gemaak?
Vir seker. My mentor, dr Mickey Chopra, destydse direkteur van die Eenheid Gesondheidstelselnavorsing, het die pad na my PhD-studies geplavei. Hy het ? baie bemagtigende omgewing geskep waarin ons met betekenisvolle projekte vertrou is en geglo is in ons vermo? om resultate te lewer.
In ? stadium was ons sewe swart vroue in dieselfde eenheid wat ons PhD's gedoen het. Daardie doelbewuste ondersteuning en die kultuur van leer en mentorskap wat hy bevorder het, het ? blywende impak op my gemaak en be?nvloed steeds die manier waarop ek vandag ander mentor.

Wat beteken dit vir jou om vandag ? vrou in die akademie te wees?
Om vandag ? vrou in die akademie te wees, beteken om voortdurend ruimtes te beset wat nie altyd met jou in gedagte geskep is nie, en dit aktief vir ander te hervorm. Ek sien my rol nie net as ? dosent nie, maar as ? mentor, voorspraakmaker en gids. My onderrigfilosofie fokus op transformerende, aktiewe leer. Ek put uit die werk van Fabio R Aric辰 en Simon J Lancaster, wat beskryf hoe aktiewe leer kritiese denke bevorder en studente voorberei om in komplekse omgewings te lei. My nagraadse onderrig sluit werklike projekte, samewerkende aktiwiteite en toegepaste navorsing in, wat alles ontwerp is om teorie en praktyk te oorbrug. Op hierdie manier streef ek daarna om deurdagte, sosiaal verantwoordelike en innoverende leiers te op te lei; baie van hulle jong vroue wat hulle weg die eerste keer deur akademiese ruimtes baan.

Wat is die grootste beloning van ? dosent aan die US?
Om te sien hoe my voormalige studente gedy 每 hetsy of hulle tot die veld van gesondheidsekonomie bydra, gesondheidsbeleid be?nvloed, of programme in hulle gemeenskappe lei. Die wete dat die werk wat ons in die lesinglokaal doen ver buite die universiteit uitkring, inspireer my daagliks.

Watter raad het jy vir jonger vroue wat vandag die onderwysberoep betree?
Jou geleefde ervaring maak saak. Bring alles van jouself die akademiese lewe binne: jou stem, jou insigte en jou agtergrond. Daardie egtheid versterk nie net jou onderrig nie, maar baan ook die weg vir ander om dieselfde te doen.

FOTO: Stefan Els

Page Image:

Hierdie Vrouemaand vier ons akademiese personeellede aan die Universiteit Stellenbosch (US) wat denke vorm en uitnemendheid deur hulle onderrig inspireer. Hierdie merkwaardige opvoeders bring passie, vernuwing en toewyding na die lesinglokaal en help studente om te floreer en sukses te behaal. Hulle stories weerspie?l die impak van vroue in die hart van die US se akademiese gemeenskap.
 
Sybil Smit, ? geoktrooieerde rekenmeester en dosent in finansi?le rekeningkunde, bring hart, nederigheid en omvattende kundigheid na die lesinglokaal. Sedert sy in 2005 by die US aangesluit het, het sy talle eerstejaars deur middel van transformerende onderwys en mentorskap ondersteun. As ? ontvanger van ? Onderwysgenootskap van die US glo sy in mede-gereguleerde leer, waar studente en dosente die verantwoordelikheid vir groei deel. Haar werk weerspie?l haar toewyding om inklusiewe uitnemendheid te kweek en toekomstige beroepslui te lei om te floreer.

Kan jy ons ? bietjie meer oor jou agtergrond vertel?
Ek het in 2005 'per ongeluk' by die Universiteit Stellenbosch begin werk, in die sin dat ek nooit ? akademiese loopbaan in gedagte gehad het nie (ek was nie so goeie student nie). Ek was egter nog nie een dag spyt daaroor nie. Ek het besef ek kan ? bydrae maak tot jongmense se lewe en wil hulle lei om die beste weergawe van hulleself te word. Die feit dat ek self hard moes werk om die studiemateriaal te verstaan, help my om ? beter dosent te wees, want ek het begrip daarvoor dat studente dit nie altyd die eerste keer 'snap' nie.

Het enige onderwysers, mentors of rolmodelle ? blywende indruk op jou gemaak?
My rekeningkunde-onderwyser in graad 8 was wonderlik. Ons het in haar klas ? denkbeeldige onderneming begin en elke dag ons 'besigheid' 每 en ons begrip van rekeningkunde 每 laat groei. Sy het iets gebruik waarmee ons kon identifiseer om moeilike konsepte te verduidelik en ek onthou (en verstaan) dit tot vandag toe.

Is daar ? spesifieke aspek van jou kursus of vakgebied wat jy veral graag onderrig?
Ek onderrig hoofsaaklik eerstejaarstudente. Ek geniet die meeste van die inhoud en al lyk van die konsepte eenvoudig, moet ek myself voor elke klas daaraan herinner dat dit nie maklik of voor die hand liggend was toe ek ? eerstejaar was nie, en my destyds ook nie noodwendig ge?nteresseer het nie. Ons moet altyd onthou dat studente iets waarskynlik vir die eerste keer hoor, al het ons dit reeds ? duisend keer onderrig. Ek probeer dit toepaslik maak deur vir hulle te wys hoe dit in die praktyk sal lyk en waar hulle die kennis sal moet toepas.

Wat beteken dit vir jou om vandag ? vrou in die akademie te wees?
Toe ek 27 jaar gelede met my klerkskap begin het, was ek verbaas dat die senior mans by sommige van ons kli?nte nie gedink het vroue kan enigiets van besigheid verstaan nie. Ek is bly om te kan s那 waar ek nou is, word alle mense as gelykes gesien en behandel. Ek weet dit was nie maklik vir vroue om vir hulle waarde erken te word nie, en dis vir my ? voorreg om deel te wees van ? generasie waar vroue ernstig opgeneem word en gelyke geleenthede kry. Dit is wonderlik om ? loopbaan te kan balanseer met ma- en vrouwees sonder die behoefte om enige van my rolle op te offer.

Hoe inkorporeer jy tegnologie in jou onderrig, en watter rol dink jy sal kunsmatige intelligensie (KI) in die toekoms van ho?r onderwys speel?
Alles wat ons in die klas doen en gebruik, moet deeglik getoets en beplan word, en dan moet daar besin word of dit gewerk het soos dit veronderstel was. Tegnologie is ? wonderlike hulpmiddel om ons te help. KI is iets wat ons moet omarm; ons kan dit nie ignoreer nie en ons moet studente leer hoe om dit eties te gebruik.

Wat is die grootste beloning vir ? dosent aan die US?
Om te sien hoe studente ontwikkel. Ek leer hulle van hulle eerste jaar af ken en kan die ongelooflike verandering sien plaasvind. Ek het steeds kontak met baie van my studente (? paar is nou my kollegas) en dit is ? voorreg om ? getuie van hulle sukses te wees. Dit geld veral vir my Thuthuka-beursstudente, wat almal uit benadeelde agtergronde kom en as gekwalifiseerde geoktrooieerde rekenmeesters nie net ? verskil vir hulle nabye familielede maak nie, maar ook tot die ekonomie en hulle gemeenskappe bydra. Hulle is positiewe rolmodelle vir kinders wat moet sien dat harde werk hoop en verandering kan bring.
Dit is baie lonend wanneer ? student jou kantoor in trane en sonder hoop binnekom en met ? glimlag en ? plan uitstap. Nog ? beloning is om te sien hoe 'die ligte aangaan' 每 wanneer jy iets verduidelik en die fronse in glimlagte verander!

Watter raad het jy vir jonger vroue wat vandag die onderwysberoep betree?
My raad is om 'n mentor te vind. Jy het mense nodig met wie jy ? verhouding het en wat jy kan vertrou wanneer jy leiding kort. Moenie probeer om alles op jou eie te doen nie. Ons het almal ? goeie ondersteuningstruktuur nodig, veral as jy ? gesin het om voor te sorg. Om deel te wees van ? span en gedeelde doelwitte na te streef laat jou voel dat jy behoort en waardevol is, asook dat jy iets het om na te streef sonder om wie jy is in te boet.
 
FOTO: Stefan Els

Page Image:

?Selfs nie die re?n kon die entoesiasme van die meer as veertig vrywilligers van die Universiteit Stellenbosch (US), die omgewingsorganisasie Greenpop, die Wes-Kaapse Regering en die bre?r Stellenbosch-gemeenskap demp nie. Op 15 en 16 Augustus het hulle by Stellenbosch Hospitaal bymekaargekom om die eerste fase van 'n vergroeningsinisiatief af te skop, en hul moue opgerol om die hospitaalterrein te begin omskep in 'n meer verwelkomende, natuurryke ruimte vir pasi?nte, besoekers en personeel.

Die Stellenbosch Hospitaal Lewende Landskappe samewerkingsprojek "beoog om die hospitaal se buiteruimtes te omskep in 'n veilige groen sone wat gesondheid, leer en verbintenis koester, tot voordeel van ons mense en ons planeet," s那 Michaela Badenhorst, Greenpop se vennootskapsbestuurder.

Die projek het sy oorsprong in 'n soortgelyke projek by die Helderberg Hospitaal, wat die breinkind was van prof Bob Mash, hoof van die Departement Gesins- en Noodgeneeskunde aan die US se Fakulteit Geneeskunde en Gesondheidswetenskappe.Die Helderberg-projek, wat oor drie jaar gestrek het, het 397,5 hektaar dorre grond in 'n fynbos-tuin omskep en sodoende die plaaslike ekosisteem herstel.

Volgens Mash was die fokus aanvanklik op die plant van bome by Tygerberg-hospitaal, om so sommige van hul koolstofvrystellings te verreken. Oor 'n paar jaar, met relatief min bome wat geplant is, het hulle hul fokus verskuif na 'n ruimte waar studente en personeel bymekaarkom, en waar sommige van die oorspronklike ekosisteme herstel kan word en sommige koolstofvrystellings verreken kan word. Uiteindelik het die Helderberg-projek plaasgevind, en vandag kan die span terugkyk na 'n pragtig gerestoureerde endemiese Fynbos-gebied waar mense 'n bietjie natuur buite die hospitaalmure kan geniet.

※Vir pasi?nte, veral diegene met TB of geestesgesondheidsuitdagings, maak 'n groen ruimte wat koester eerder as iets wat soos 'n woestyn voel, 'n werklike verskil. En ook vir personeel, of dit nou tydens teetyd, middagete of bloot by die werk aankom, skep dit 'n plek om asem te haal, te ontspan en met die natuur te skakel."

Mash het ges那 dat, afgesien van die verfraaiing van die gebied, die Helderberg-projek daarop gemik was om by te dra tot die skep van nog 'n fynboskorridor oor die Kaapse Vlaktes vanaf Tafelberg, wat verseker dat bestuiwers kan rondbeweeg en biodiversiteit herstel kan word sodat die gebied kan floreer.

Goeie nuus versprei vinnig

Die suksesverhaal van die Helderberg-hospitaal se restourasieprojek het vinnig versprei en die gange van Stellenbosch-hospitaal bereik, waar drs. Lawson Eksteen en Tabitha Mathose, huisdokters van Stellenbosch-hospitaal, Mash gevra het om 'n soortgelyke projek te begin, en gou het die wiele begin draai. ※Ons probeer om Stellenbosch-hospitaal op te hef, en deel van daardie proses is die verbetering van ons infrastruktuur en die omliggende ruimtes op die hospitaalterrein, insluitend die opheffing van die tuin en sy kenmerke," het dr. Blankenberg ges那.

Vir haar is groen ruimtes genesende ruimtes. ※Ons wil mense aanmoedig om tyd buite deur te bring en aktief in die natuur te wees. Ook het gesonde gemeenskappe 'n gesonde omgewing nodig; ekosisteemherstel is deel daarvan. Ons hoop ook dat ons meer hospitale kan inspireer om ons voorbeeld te volg."

Met die US se Fasiliteitsbestuurspan aan boord, het Christine Groenewald, die US se omgewingsvolhoubaarheidsbetrokkenheidsbestuurder, en Greenpop die leiding geneem om die eerste twee plantdae by Stellenbosch Hospitaal op 15 en 16 Augustus 2025 te re?l, gelei deur die energieke Imraan Samuels, een van Greenpop se stedelike vergroeningsprojekbestuurders, wat die span vrywilligers gelei het om die ruimte vir plant voor te berei. Vir die afgelope dekade was Imraan diep betrokke by die bemagtiging van individue om volhoubare en oorvloedige lewens deur permakultuur te skep. Hy het meer as 1 500 studente onderrig, meer as 200 werkswinkels gefasiliteer, meer as 5 000 m? produktiewe tuine aangeplant en honderde volhoubare stelsels in huise regoor Kaapstad ge?mplementeer.

Ook deel van die Greenpop-span was Chris Nash, hoof van restourasie, wat al jare lank by die organisasie is en 'n deurdagte, stelselvlakperspektief by alles voeg wat hulle doen; en die stedelike vergroeningslandskapontwerper van Edinburgh, Callum Watson, wat 'n ware oog het vir die skep van groen ruimtes wat funksioneel en inspirerend is. Hy is veral passievol oor die herontwerp van stedelike gebiede op maniere wat mense 谷n ekosisteme ondersteun. ※Saam kombineer ons span praktiese ontwerp, ekologiese kennis en gemeenskapsfasilitering om projekte soos hierdie tot lewe te bring," s那 Badenhorst. (Lees meer oor die Greenpop-span hier)

Onder die talle vrywilligers was personeel en studente van die Universiteit, 'n binnekort 90-jarige ouma, 'n 76-jarige afgetrede meganiese ingenieur van Somerset-Wes, en 'n Greenpop-vrywilliger van Palestina.

In diens van die samelewing

Groenewald het die US se Rektor en Visekanselier, prof Deresh Ramjurganath, aangehaal en ges那: "Betrokkenheid by die groter Stellenbosch-gemeenskap is deel van die universiteit wat 'in diens van die samelewing' werk. Sy het ges那 Fasiliteitsbestuur het 'n lang geskiedenis van ondersteuning van die hospitaal met infrastruktuurprojekte deur kennisdeling en praktiese instandhoudingsondersteuning.

FM het die projek se eerste fase ondersteun met kundigheid en in natura-skenkings soos plante, kompos en gruis, en sal voortgaan om by te dra met besproeiingsondersteuning, harde landskap, en deur sy netwerke te gebruik om vennote en vrywilligers te lok.

※Die eerste twee dae het net 'n kykie gegee in wat moontlik is wanneer ons saamwerk aan 'n gedeelde doel. Dit was wonderlik om met mense van baie verskillende lewensterreine rondom die spit en plant te skakel. Dit gee my hoop vir die toekoms," het Groenewald ges那.

Gesondheid en omgewing: hand aan hand

Vir prof. Mash gaan gesondheid en die omgewing hand aan hand. ※Dit is noodsaaklik dat ons studente omgewingsbestuur as 'n gegradueerde eienskap het. Daar is 'n baie noue verband tussen die ekologiese krisisse en gesondheid, as gevolg van die omgewingsimpak op gesondheid en sosiale welstand. Die gesondheidsektor dra ook aansienlik by tot koolstofvrystellings; daarom is dit noodsaaklik om toekomstige geslagte voor te berei vir wat voorl那."

Vir hom het die ※groen lig"-oomblik by 'n w那reldwye MIV-konferensie in Toronto, Kanada, in 2006 gekom 每 dieselfde geleentheid wat onthou word vir Suid-Afrika se destydse Minister van Gesondheid, Manto Tshabalala-Msimang, se kontroversi?le voorstel dat knoffel, uie, olyfolie en Afrika-aartappels mense met VIGS kan help om hul immuunstelsels te versterk.

Dit was daar waar hy voormalige Amerikaanse visepresident Al Gore se baanbrekende dokument那r, An Inconvenient Truth, te?gekom het, wat die dringende realiteite van aardverwarming en klimaatsverandering blootgel那 het. Ge?nspireer en geskud deur hierdie nuwe kennis, het hy huis toe teruggekeer en sy idees aan die Dekaan se bestuurspan voorgel那. Destyds het min hom ernstig opgeneem.

※Vandag, byna twintig jaar later, het ons Universiteit 'n Omgewingsvolhoubaarheidsplan en bel那 miljoene in die vermindering van ons koolstofvoetspoor. Ons het werklik 'n lang pad gekom."

Mash het uiteindelik befondsing bekom om die fakulteit se eerste dosent in planet那re gesondheid aan te stel, wat die weg gebaan het vir hierdie kritieke veld om in die Universiteit Stellenbosch se mediese kurrikulum ge?ntegreer te word. Wat as 'n enkele aanstelling begin het, het gou gegroei tot 'n bre?r akademiese verskuiwing: planet那re gesondheid is nou 'n kernkomponent van die voorgraadse program vir mediese studente en het ook sy weg gevind na verskeie nagraadse aanbiedinge.

※Dit is nie meer net 'n idee op die kantlyn nie," verduidelik Mash. ※Dit het 'n erkende deel van ons onderrig in Gesondheidswetenskappe geword, sowel as 'n gebied van aktiewe navorsing." In onlangse jare het die fakulteit verskeie toekennings bekom om die kruispunte van klimaatsverandering en gesondheidsorg te ondersoek 每 insluitend baanbrekerswerk oor planet那re gesondheid 每 in samewerking met die US Skool vir Klimaatstudies, wat nou stewig by die Universiteit gevestig is.

Die nuwe generasie

Mash se boodskap aan die jong mediese studente is: ※Die ekologiese krisis is werklik. Dit is nie net klimaatsverandering nie, maar baie ekologiese kwessies wat 'n dramatiese uitwerking op die gesondheid en sosiale welstand van mense het. Hierdie generasie gesondheidswerkers gaan meer sien van hoe klimaatsverandering hul w那reld en die mense rondom hulle be?nvloed: dink aan wanvoeding, hitteverwante komplikasies, malaria, MIV, TB, geestesgesondheid, ens. Ons sal moet voorberei om dit alles te hanteer."

※Dieselfde klimaatsgevare wat gesondheid en die samelewing be?nvloed, be?nvloed ook gesondheidsdienste en -fasiliteite. Dink aan die skade wat een vloed kan veroorsaak," het hy ges那 en ons daaraan herinner dat Suid-Afrika die helfte van die koolstofvrystellings op die hele Afrika-kontinent produseer.

※Ons moet weet hoe om ons fasiliteite en dienste meer veerkragtig te maak en hoe om op 'n omgewingsvolhoubare manier op te tree soos ons vorentoe beweeg," het Mash afgesluit.

Page Image: